اکمال دین
یک نت ـ آیه اِکمال (مائده: ۳) از کامل‌شدن دین اسلام سخن گفته است. شیعیان بر این باورند که آیه اکمال درباره واقعه غدیر نازل شده و منظور از کامل‌شدن دین، اعلام ولایت و خلافت امام علی(ع) بر مسلمانان است؛ اما اهل سنت نزول آیه را در روز عرفه می‌دانند و معتقدند منظور از کامل‌شدن دین، بیان همه احکام اسلام است.
متن آیه:آیه اِکمال سومین آیه سوره مائده است که در بخشی از آن، از کامل‌شدن دین اسلام و انتخاب این دین از سوی خداوند سخن به میان آمده است:اَلْیوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ دینَکمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیکُمْ نِعْمَتی وَ رَضیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دیناً ﴿۳﴾امروز دین شما را برایتان کامل و نعمت خود را بر شما تمام گردانیدم، و اسلام را برای شما [به عنوان] آیینی برگزیدم.
زمان نزول:مسلمانان اتفاق‌نظر دارند که آیه اکمال در حَجّة الوِداع نازل شده است؛ اما در اینکه زمان دقیق آن روز عرفه بوده است یا پس از حج و در غدیر خُم، گزارش‌ها و دیدگاه‌های متفاوتی دارند. طبق برخی منابع اهل سنت، ازجمله دو کتاب تفسیری و تاریخی ابن کثیر، نزول آیه در روز عرفه بوده است.[۱]
در منابع شیعی تنها دو روایت درباره زمان نزول این آیه به روز عرفه اشاره دارد که آن هم به مساله ولایت امیرالمومنین (ع) اشاره دارد.[۲] اما هر دو روایت از نگاه عالمان شیعه یا مشکل رجالی دارد[۳] و یا ضعیف و متن آن مخدوش[۴] است.
در مقابل، اجماع شیعه این است آیه اکمال در روز غدیر یا اندکی پس از آن نازل شده است.[۵] بیشتر روایات در منابع شیعه، در این خصوص نقل شده است.[۶]
برخی از علماء اهل سنت نیز ضمن بیان روایت نزول این آیه در روز غدیر، آن را ضعیف دانسته‌اند.[۷] اما علامه امینی با بررسی رجالی سند روایت‌های اهل سنت گفته است: آنها براساس موازین اهل سنت موثق‌اند.[۸]
در برابر این دو دیدگاه برخی معتقدند آیه اکمال دو بار نازل شده است: بار نخست در روز عرفه که پیامبر(ص) به علتی از اعلام آن نگران بود. به همین علت آیه تبلیغ نازل شد و خداوند در آن به پیامبر(ص) ضمانت داد که مشکلی پیش نخواهد آمد. سپس در روز غدیر دوباره آیه اکمال نازل شد.[۹]
شأن نزول:منابع شیعه شأن نزول آیه اکمال را واقعه غدیر خم و ولایت امیرالمومنین بر مسلمانان میداند.[۱۰] آنان معتقدند که پیامبر اسلام(ص) پس از انجام آخرین حج خود، در مسیر بازگشت، در منطقه‌ای به نام غدیر خم، مسلمانان را جمع کرد و در خطبه‌ای، امام علی(ع) را ولیِّ مسلمانان و جانشین خود معرفی نمود. پس از خطبه مسلمانان با امام علی(ع) بیعت کردند.[۱۱] سپس آیه اکمال نازل شد و از کامل‌شدن دین اسلام خبر داد.
علامه امینی در الغدیر و میر حامد حسین در عبقات الانوار با جستجو در کتاب‌های اهل سنت، شواهد بسیاری از آنان در تأیید و اثبات نزول این آیه درخصوص امام علی(ع) و واقعه غدیر آورده‌اند.[۱۲]
منظور از کامل‌شن دین:درکتاب‌های تفسیری درباره عبارت «أَکمَلْتُ لَکمْ دینَکمْ» (دینتان را برایتان کامل کردم)، مباحث بسیاری آمده است.[۱۳]مفسران شیعه و سنی در این زمینه دیدگاه‌های متفاوتی دارند.[۱۴]مفسران اهل سنت به این دلیل که در آغاز و پایان آیه، احکام شرعی بیان شده است، می‌گویند مراد از کامل‌شدن دین آن است که با نزول این آیه همه احکام شرعی اسلام بیان شد.[۱۵]
شیعیان باتوجه به آنکه در آیه از مأیوس‌شدن کافران از اسلام سخن آمده است، این دیدگاه را نمی‌پذیرند؛ زیرا معتقدند احکام شرعی نمی‌تواند به تنهایی موجب حفظ دین و مأیوس‌شدن کافران از آن شود.[۱۶]آنها همچنین اشکال می‌کنند که با اعلام این احکام شرعی، احکام اسلام کامل نشد؛ چراکه پس از آنها آیات دیگری از همین سوره و دیگر سوره‌های قرآن نازل شد و در آنها احکام دیگری بیان شد.[۱۷]
شیعیان با استناد به روایات شأن نزول آیه از امامان شیعه، منظور از کامل‌شدن دین را اعلام ولایت و جانشینی امیرالمومنین پس از پیامبر(ص) می‌دانند.[۱۸]
پانویس1. نگاه کنید به ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۲۶؛ابن کثیر، البدایة والنهایة، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۱۵۵.2. کلینی، کافی، ۱۳۸۸ق، ج۱، ص۲۹۰؛ عیاشی، کتاب التفسیر، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۲۹۳.3. خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۱۲۶.4. مجلسی، بحارالانوار، ج۳، ص۲۵۹تا۲۶۱.5. امینی، الغدیر، ۱۳۶۸ش، ج۲، ص۱۱۵.6. برای نمونه نگاه کنید به کلینی، کافی، ۱۳۸۸ق، ج۱، ص۲۹۲تا۲۸۹؛ بحرانی، البرهان، ۱۴۱۵ق، ج۱، ۴۳۴تا۴۴۷.7. نگاه کنید به ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۲۸؛ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۱۹.8. امینی، الغدیر، ۱۳۶۶ش، ج۱، ص۲۹۴تا۲۹۸.9. عاملی، الصحیح من سیره النبی الاعظم، ۱۳۸۵ش، ج۳۱،ص۳۱۰.10. امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۴۴۷.11. مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۷۶و۱۷۷.12. نگاه کنید به امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۴۴۸تا۴۵۶؛ حسینی میلانی، نفحات الازهار فی خلاصة عبقات الانوار، ۱۴۲۳ق، ج۸، ص۲۶۱.13. برای نمونه نگاه کنید به طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۴۲تا۲۴۸؛ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۲۳۳و۲۳۴.14. برای نمونه نگاه کنید به طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۴۵و۲۴۶؛ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۲۳۳و۲۳۴.15. برای نمونه نگاه کنید به آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۲۳۳و۲۳۴؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۲۶۳و۲۶۴.16. نگاه کنید به طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۱۷۶.17. نگاه کنید به طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۱۷۴.18. نگاه کنید به طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۴۶؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۲۶۴و۲۶۵.
منابع
ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة والنهایة، تحقیق علی نجیب عطوی و دیگران، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۰۸ق. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق سامی بن محمد سلامه، ریاض، دار طیبه للنشر والتوزیع، ۱۴۲۰ق. امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب والسنة والادب، طهران، بی‌نا، ۱۳۶۶ش. بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسه البعثة، ۱۴۱۵ ق. حسینی میلانی، علی، نفحات الازهار فی خلاصة عبقات الانوار، قم، مرکز تحقیق و ترجمه و نشر آلاء، ۱۴۲۳ق. خویی، سیدابوالقاسم، معجم رجال الحدیث وتفصیل طبقات الرواة، قم، منشورات آیت الله العظمی خویی، ۱۴۰۳ق. سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۳ق. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیرالقرآن، قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، ۱۳۷۲ش. عاملی، سید جعفر مرتضی، الصحیح من سیره النبی الاعظم، قم، دار الحدیث، ۱۳۸۵ش. عیاشی، محمد، کتاب التفسیر، قم، تحقیق مؤسسة البعثة، ۱۴۲۱ق. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح علی اکبر غفاری، طهران، دارالکتب الاسلامیة، ط الثالثة، ۱۳۸۸ق. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار الجامعة لدرر الاخبار الائمة الاطهار، تهران، شرکت طبع بحارالانوار، بی‌تا. مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، موسسة آل البیت لإحیاء التراث، ۱۴۱۳ق.
افزودن دیدگاه جدید