چرا باید خمس بدهیم؟

یک نت ـ

مساله «خمس» یکی از فروعات دین است و از اهمیت زیادی در شرع مقدس برخوردار است، خداوند متعال در قرآن درباره خمس می‌فرماید: «وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْ‏ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبی‏ وَ الْيَتامی‏ وَ الْمَساکينِ وَ ابْنِ السَّبيلِ إِنْ کُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَ ما أَنْزَلْنا عَلي‏ عَبْدِنا يَوْمَ الْفُرْقانِ يَوْمَ الْتَقَي الْجَمْعانِ وَ اللَّهُ عَلي‏ کُلِّ شَيْ‏ءٍ قَديرٌ [انفال/۴۱] ای مؤمنان  بدانید که هر چه غنیمت و فایده برید، خمس آن مخصوص خدا و رسول و خویشاوندان او، یتیمان و فقیران و در راه ماندگان از خاندان اوست، اگر به خدا و به آن‌چه بر بنده خود در روز فرقان،  نازل کرده‌ایم ایمان آورده‌اید، و خدا بر هر چیز تواناست».

مخاطب این آیه در هنگام نزول، کسانی هستند که همراه پیامبر در جنگ بدر شرکت کرده و با جان‌فشانی و از خود گذشتگی پیروزی را به دست آوردند، این‌ها کسانی بودند که اهل نماز، روزه، هجرت، جهاد، شهادت، بودند. اما با این حال خداوند می‌فرماید که ای مجاهدان جبهه‌ی‌ بدر اگر به خدا و قرآن ایمان دارید خمس غنایم را بدهید، یعنی شرط ایمان به خدا، علاوه بر نماز و روزه و جهاد، ادای واجب مالی یعنی خمس است.

غنیمت هر گونه منفعتی را در بر می‌گیرد. در کتاب «مفردات راغب» آمده: به هر چیزی که انسان به دست می‌آورد، غنیمت گفته شده است در قرآن نیز برای غنایم جنگی و غیرجنگی به کار رفته است همان‌گونه که در این آیه آمده  «فَعِنْدَ اللَّهِ مَغانِمُ کَثيرَةٌ [انفال/۴۱] در حالی که در نزد خداوند غنیمت‌های فراوان است».

طبق روایات و به عقیده‌ی شیعه، غنیمت در این آیه شامل هر گونه درآمدی اعم از کسب و کار و تجارت می‌شود. و نزول آیه در جنگ بدر دلیل این نیست که خمس تنها در غنایم جنگی است؛ اگر هم مراد از غنیمت در آیه تنها غنایم جنگی باشد، باید گفت یک مورد از خمس در این آیه آمده و در موارد دیگر در روایات مطرح شده است. 

فقها خمس را در هفت چیز واجب می‌دانند. ۱. سود و درآمد سالیانه؛ ۲. گنج؛ ۳ـ معادن؛ ۴. گوهر‌هایی که از غواصی به دست می‌آید؛ ۵. مال حلال مخلوط به حرام؛ ۶. زمینی که کافر ذمی از مسلمان بخرد؛ ۷. غنیمت جنگی.

امروزه در جامعه کنونی فريضه خمس به دلايل مختلف مورد تهاجم قرار گرفته و عملاً كم‌‏رنگ شده است. اين واجب الهی نه تنها از ناحيه دشمنان، تخريب می‌‏شود، بلكه گاهی از ناحيه مقدس‏‌نماها و روشن‌‏فكران به ظاهر دينی نيز مورد حمله و هجمه قرار گرفته است.

برخي می‌گویند كه با پرداخت ماليات به دولت، ديگر خمس واجب نیست، در حالی‌كه ماليات ربطی به خمس ندارد. برخي ديگر از كج‏‌انديشان نيز معتقد هستند كه خمس فقط بايد به دست امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) برسد، از اين‌‏رو پول‌‏ها را در زمين دفن می‌‏كردند، تا حضرت خود بیاید و بردارد و مصرف كند.

همان‌طور که در آیه قرآن مطرح شده که یک‌پنج غنایم و یا درآمد‌ سالیانه سهم خداست، ولی بسیار روشن است که خدا نیاز به خمس ندارد، بنابراین سهم خدا برای حاکمیت قانون خدا و ولایت رسول، تبلیغات و رساندن ندای اسلام به گوش جهانیان، نجات مستضعفان و جلوگیری از مفسدان است. در هر جامعه‌ای رهبر و امام آن جامعه برای احیاء دین خدا و پیاده کردن احکام اسلام و پیش‌برد نظام و کشور، هزینه‌هایی دارد که باید تامین شود.

پیامبر اسلام(صلی‌الله‌علیه‌وآله) و بعد از حضرت، امامان‌معصوم(علیهم‌السلام) و در زمان غیبت، فقهای شیعه که جانشینان ائمه(علیهم‌السلام) می‌باشند نیز به عنوان رهبر جامعه اسلامی همواره دارای هزینه‌های مختلفی از جمله کمک به مستمندان، ساخت مسجد، تجهیز سپاه و کار‌های خیر دیگر بوده‌اند که با پرداخت خمس این هزینه‌ها تأمین می‌شود.در این موضوع ائمه (علیهم‌السلام) فرموده‌اند: «خمس کمک یاری کننده‌ی ما در پیاده کردن دین خداست».[۱] و این پول در زمان غیبت امام معصوم، در اختیار نواب خاص و یا نواب عام یعنی مجتهد جامع الشرایط و مرجع تقلید قرار داده می‌شود.

از مصارف دیگر خمس که در روایات اشاره شده، مساکین و در راه‌ماندگان از سادات بنی‌هاشم است. چون گرفتن زکات برای فقرای سادات حرام است، پس باید از طریق خمس نیازهای آنان تامین شود.[۲]در واقع اسلام برای برطرف کردن محرومیت‌های جامعه دو چیز را واجب کرده است یکی، زکات که مربوط به همه فقرای جامعه است و دیگری، خمس که بخشی از آن مخصوص فقرای سادات است.

هم‌چنین خمس، برعکس کسانی که فکر می‌کنند اگر خمس پرداخت کنند از مالشان کم می‌شود، اثرات معنوی و افزایش روزی در زندگی انسان دارد. امام رضا(علیه‌السلام) می فرمایند: «پرداخت خمس، کلید جلب روزی و  وسیله آمرزش گناهان است»[۳]. در توضیح این حدیث آمده است،خمس وسیله‌ای برای رشد و کمال انسان محسوب می‌شود، با ادای خمس به قصد قربت و بریدن از دنیا هم وظیفه‌اش را انجام داده و خود را از گناهان پاک نموده و به سوی کمال ترقی می‌کند.

در نتیجه: خمس، از واجبات الهی بوده و در وجوب آن شکی وجود ندارد، از روایات هم استفاده می‌شود که خمس به هر سودی که سال بر آن بگذرد تعلق می‌گیرد و مصارف فراوانی دارد و نحوه مصرف آن نیز به دست امام یا نائب او در زمان غیبت است.--------------------------------پی‌نوشت[۱]. پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ج ۱۰، ص ۳۲ (احکام خمس)[۲]. تفسیر مجمع البیان، وسائل الشیعه، ج۶، کتاب الخمس[۳]. وسائل الشیعه، ج ۶، ابواب الانفال، باب ۳، ج ۲.

منبع: رهروان ولایت