حر بن یزید ریاحی که بود؟

یک نت ـ یکی از کسانی که در کربلا و در رکاب امام حسین(ع) به شهادت رسید، «حُرّ بن یزید» است. نسب او را چنین ذکر کرده‌اند: «حر بن یزید بن ناجیة بن قَعنَب[1] بن عتّاب بن هرمى بن ریاح بن یَربوع بن حَنظَلة بن مالک بن زید مَناة بن تَمیم».[2] با توجه به نام قبیله و تیره‌اش، او را به اوصاف «تمیمی»، «یربوعی»،[3] «نهشلی»،[4] «حنظلی»،‏[5] و «ریاحی»[6] خوانده‌اند.

او از بزرگان اهل کوفه بود. ابن زیاد او را از قادسیه با هزار سواره به سمت امام حسین(ع) فرستاد تا مانع ورود او به شهر کوفه شود. عمر سعد نیز در روز عاشورا او را فرمانده قبائل «تمیم» و «همدان» قرار داد.[7]گرچه نام پدر و اجداد او در کتب مرتبط، نقل شده است، اما در منابع مرتبط، هیچ اشاره‌ای به نام مادر آن بزرگوار نشده، اما امام حسین(ع) در دو مورد – بدون آنکه نامی از او ببرد – از مادر حر بن یزید یاد کرده است:مورد اول؛ زمانی است که پس از ملاقات سپاه حرّ با امام حسین(ع)، حضرت دستور حرکت داد و سپاه حر مانع حرکت امام شد. آن‌حضرت به او فرمود: «مادرت به عزایت بنشیند» و حر در جواب گفت: «اگر کسی غیر از تو این حرف را به من می‌زد، همین حرف را به او می‌زدم؛ هر کس که باشد. اما به خدا قسم که درباره مادر تو جز بهترین سخن‌ها، چیز دیگری نمی‌توان گفت».[8]دومین مورد؛ زمانی بود که جناب حرّ از لشکر عمر سعد جدا شده و خود را به امام حسین(ع) رساند و عرض کرد: آیا می‌توانم توبه کنم؟. امام پس از پاسخ مثبت به او نامش را پرسید. او گفت: من حر بن یزید هستم. امام فرمود: «تو حقیقتاً حرّ هستی، همان‌گونه که مادرت تو را نام‌گذاری کرده است».[9] اما در نقل دیگری آمده، وقتی که حر به شهادت رسید و او را نزد امام حسین(ع) آوردند، چنین خطابی به او کرد.[10] نقل دوم با واقعیت‌های عاشورا نزدیک‌تر است زیرا بعید است امام حسین(ع) که بیش از ده روز در مقابل سپاه حرّ بود، تا روز عاشورا خبر از نام او نداشته باشد. [1]. شیخ طوسی در رجال خود به‌جای «قعنب»، عبارت «سعید» را آورده است.‌ شیخ طوسی، محمد بن حسن، الابواب(رجال طوسی)، ص 100، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ سوم، 1427ق.[2]. امین عاملی‏، سید محسن، اعیان الشیعة، ج 4، ص 611، بیروت، دار التعارف للمطبوعات‏، 1406ق.[3]. ابن اثیر، علی بن ابی‌کرم، الکامل فی التاریخ، ج 3، ص 157، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ اول، 1417ق.[4]. ابن کثیر دمشقی‏، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، ج 8، ص 170، بیروت، دار الفکر، 1407ق.[5]. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج 3، ص 225،‌ بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1417ق.[6]. «حُرُّ بن یَزِید الرِّیَاحی قتل مع الحُسَین بن علی(ع)»؛ دارقطنی، علی بن عمر، المؤتَلِف و المختَلِف، ج 1، ص 505، بیروت، دار الغرب الإسلامی، چاپ اول، 1406ق.[7]. اعیان الشیعه، ج 4، ص 611.[8]. ابو مخنف کوفی، لوط بن یحیی، وقعة الطف، ص 171‌، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ سوم، 1417ق.[9]. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، ج 5، ص 428، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، 1387ق.[10]. ابن اعثم کوفی، احمد بن اعثم، الفتوح، ج 5، ص 102، بیروت، دار الاضواء، 1411ق.