روزه گرفتن، موجب مرگ سلول‌های مغزی می‌شود؟!

شبهه‌ای که در روزه وجود دارد این است که گرسنگی باعث مرگ سلول‌های مغزی می‌شود و این موضوع از نظر علمی ثابت شده است. یکی از مضرات مصرف مشروب نیز همین است. پاسخ علمی به این شبهه چیست؟

با توجه به آثار مثبتی که برای روزه به اثبات رسیده است، نمی‌توان به این نتایج منفی، اعتماد کرد. بر فرض این‌که این نتایج را بپذیریم، باید این ضررها را مختص بیمارانی که روزه برایشان ضرر دارد و یا مربوط به روزه‌هایی که طولانی مدت بوده، دانست. مراجعه به واقعیت‌هایی که در جامعه جهانی وجود دارد، نشان می‌دهد که مسلمانان در میزان عمر، از دیگر جوامع از شاخص کمتری برخوردار نیستند، بلکه بررسی مدت زندگی علمای اسلامی بیانگر این است که زندگی آنان طولانی‌تر از حد متوسط دیگر افراد است. این مطلب نشان می‌دهد که این ضررها شامل مسلمانان نمی‌شود و روزه گرفتن، نه فقط سلامتی مسلمانان را به خطر نیانداخته، بلکه موجب افزایش سلامتی و طول عمر آنان شده است.

 «روزه»؛ یکی از عبادت‌های مهم به شمار می‌رود که مختص به یک دین خاص نبوده، بلکه همه ادیان آسمانی و حتی مکاتب غیر آسمانی نیز آن‌را در برنامه خود دارند.[1]

آثار مثبت روزه بر جسم

هر چند که علت واجب شدن روزه، رسیدن بندگان به درجه والای تقوا[2] و دست یافتن به آثار معنوی آن است[3] ولی آثار مثبتی برای جسم و سلامتی آن نیز به همراه دارد که برخی از آنها بر کسی پوشیده نیست. در روایات مختلف هم به این مطلب اشاره شده است؛ حضرت علی(ع) به نقل از پیامبر گرامی اسلام(ص) می‌فرماید: «روزه بگیرید تا سالم بمانید».[4]

با پیشرفت علم پزشکی، زوایای دیگری از فوائد روزه برای بشر نمایان شده است. طبق پژوهش گروهی از متخصصان قلب در بیمارستان آمریکایی دوبی، روزه ماه رمضان تأثیر مثبت بر شاخص لیپید می‌گذارد و خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را کاهش می‌دهد. به گفته این گروه، LDL (چربی بد) به اندازه بالایی کاهش یافته و HDL (چربی خوب) افزایش می‌یابد. به‌علاوه؛ بر طبق این پژوهش، روزه ماه رمضان کلسترول خون را کاهش می‌دهد. این پژوهش نشان می‌دهد محدود کردن کالری به صورت یک روز در میان مزایایی برای سلامتی دارد. مزایایی شامل کاهش ریسک سرطان، بیماری‌های قلبی، دیابت، مقاومت انسولین، اختلال‌های سیستم ایمنی، و به طور کلی کند کردن روند پیری، و یک ارتباط احتمالی با افزایش مدت زندگی. در کنار مزایای بهداشتی، پژوهش ولتر لانگو، پرده از ارتباطی احتمالی بین روزه گرفتن و بهبود بازده شیمی‌ درمانی برداشته است. بنابر گفته دکتر مارک پی. متسن، رئیس آزمایشگاه علوم عصبی در انستیتو ملی پیری آمریکا، روزه گرفتن به تناوب و یک روز در میان، همچون محدود کردن کالری اثرات مثبتی در موش‌ها دارد، و بررسی کوچکی که در دانشگاه ایلینوی در شیکاگو بر انسان‌ها انجام شده همان اثرات را نشان می‌دهد. بنا بر آکادمی ملی علوم آمریکا، دیگر مزایای بهداشتی عبارت‌اند از مقاومت در برابر استرس، افزایش حساسیت به انسولین، کاهش ناخوشی و افزایش طول عمر. بنابر مطالعه دکتر اریک راووسین، روزی گرفتن متناوب ممکن است آلترناتیوی برای محدودیت رژیمی بلندمدت برای افزایش طول عمر باشد. دفع سموم بدن (به گفته پائول براگ)، پاکسازی رگ‌ها و جلوگیری از بیماری‌های قلبی و کاهش خطر ابتلا به دیابت، آلزایمر، از دیگر فواید روزه ‌است.[5]

عوارض منفی روزه

در مقابل منافعی که برای روزه بیان شد، مضراتی نیز ذکر شده است و با بیان برخی از آنها، ارزش روزه را زیر سؤال برده‌اند. برای پاسخ به این شبهه، باید این مضرات را به سه دسته تقسیم کنیم.

الف. ضررهای غیر قابل اعتنا؛ طبیعتاً خودداری کردن از خوردن و نوشیدن، برای مدت طولانی، آثار منفی به همراه دارد. ولی این آثار را نمی‌توان ضرر قابل توجهی دانست. آثاری مثل خشکی دهان، تشنگی مفرط، کم‌شدن انرژی، کاهش ادرار و غلیظ‌تر شدن آن، ضعف ماهیچه، کاهش انعطاف‌پذیری پوست، گودی چشم، کاهش عرق، در صورتی که از حد معمول تجاوز نکند، سلامتی شخص را به خطر نخواهد انداخت. این عوارض، کاملاً طبیعی بوده و پس از افطار و پایان روزه، از بین رفته و بدن، حالت طبیعی خود را دوباره به دست می‌آورد. این عوارض، به دلیل کم اهمیت یا بی‌اهمیت بودن، نمی‌تواند اهمیت روزه را زیر سؤال ببرد.

ب. ضررهای مختص به بیماران؛ برخی از بیماری‌ها مثل بیماری‌های مربوط به کلیه، زخم معده و هر بیماری دیگری که شخص نیاز به مصرف آب و غذا در فواصل کوتاه مدت‌دار، با روزه ناسازگار است. اما این ضررها نیز نمی‌تواند اصل تکلیف روزه نسبت به انسان‌های سالم را زیر سؤال ببرد؛ زیرا طبق دستور اسلامی، کسانی که روزه برای آنها ضرر دارد، همچون کسانی که دارای این بیماری‌ها هستند و یا اشخاصی که فعلاً بیمار نیستند ولی اگر روزه بگیرند، دچار بیماری خواهند شد، روزه برای آنها ممنوع و حرام شده است.ج. ضررهای قابل توجه برای افراد عادی؛ در پاسخ به این شبهه، که مورد سؤال هم از این نوع است، به چند نکته اشاره کنیم:

1. بیان کردن این نوع ضررها قابل اعتماد نیست؛ چرا که اولاً؛ این نظریه‌ها، مخالف دیگر پژوهش‌هایی است که انجام شده و میزان اعتبار این نوع تحقیق‌ها چندان معلوم نیست. برای نمونه؛ در برخی از تحقیقات درباره روزه چنین آمده است: پژوهش‌ها نشان می‌دهد که میزان سروم کلسترول، تیروکسین و اسید اوره در خون به طرز قابل ملاحظه‌ای افزایش می‌یابد. بنابر پژوهش؛ روزه اسلامی موجب می‌شود تا میزان HDL و گلوکوز (چربی‌های خوب) به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش یافته و میزان LDL (چربی بد) افزایش یابد. اما در پژوهش دیگری؛ در ماه رمضان، کاهش قابل توجهی در LDL و افزایش قابل توجهی در HDL را نشان داده می‌شود.

ثانیاً؛ در علوم تجربی این طبیعی است که با گذشت زمان و تحقیقات جدید، خلاف نظریات پیشین ثابت می‌شود. بنابر این، نمی‌توان هر نوع اعلام نظری، را قطعی و خطا ناپذیر دانست.

2. بر فرض این‌که ما صحت این نظریات را بپذیریم؛ باید بگوییم اصطلاح «روزه» فقط منحصر به روزه مسلمانان نیست. وقتی ما نام «روزه» را می‌شنویم، به سرعت روزه ماه مبارک رمضان که از اذان صبح شروع، و تا غروب ادامه دارد، به ذهنمان متبادر می‌شود. این در حالی است که واژه «روزه» دامنه گسترده‌ای بیش از این دارد. اکثر ادیان و مکتب‌ها، خصوصاً ادیان آسمانی، با «روزه» آشنا بوده و هر کدام روزه مخصوص به خود دارند که برخی از آنها بسیار طولانی‌تر از روزه ما مسلمان‌ها است.

مثلاً مردم کهن مکزیک، امساک از خوردن غذا را به عنوان کفاره گناهان به جا می‌آوردند و مدت آن از یک روز تا چند سال متفاوت بود. پارسایان برای رفع مصیبت‌ها و بلاهای همگانی، ماه‌ها از خوردن غذا خودداری می‌کردند. در ادیان بودایی و هندویی نوع روزه، بستگی به خود فرد دارد و ممکن است روزه، امتناع از خوردن و آشامیدن هر نوع غذا یا نوشیدنی برای مدت 24 ساعت باشد. روزه یوم کیپور که مهم‌ترین و معروف‌ترین روزه‌ها است، در روزهای نهم و دهم ماه تشرین (نخستین ماه یهودی از سال یهودی) به مدت 25 ساعت است، انجام می‌شود. هدف از این روزه بخشش گناهان است که دستور مستقیم خداوند در تورات درباره آن صادر شده است.[6] مانویان دو نوع روزه داشتند که یکی از آنها دو روز کامل طول می‌کشید. همچنین روزه‌ای به نام «روزه آب» وجود دارد که در آن فرد فقط مجاز به نوشیدن، آب، یا آب میوه است. در فوائد این روزه که تا چهل روز طول می‌کشد گفته‌اند: این روزه سبب افزایش سرعت عمل ذهن و افزایش ظرفیت یادگیری می‌شود. پس از یک تا سه روز روزه ‌گرفتن، فرد منطقی‌تر فکر می‌کند و سریع‌تر تصمیم‌گیری می‌کند. روزه آب سبب افزایش آگاهی روحی و آرامش جسم، ذهن و احساسات می‌شود. بسیاری پس از گرفتن روزه آب، دردهای گذشته را فراموش می‌کنند و دید مثبت‌تری به آینده پیدا می‌کنند.[7]

3. در صورتی که این ضررها درباره روزه، آن هم روزه اسلامی واقعیت داشته باشد، باید آثار آن نیز در عالم خارج و بین مردم دیده شود. با توجه به این‌که مسلمانان حداقل سالی سی روز روزه می‌گیرند، باید نسبت به دیگر مردم، عمری کوتاه‌تر داشته باشند و این کوتاهی عمر برای همه قابل درک باشد. ولی حقیقت این است که هیچ‌کس نمی‌تواند چنین ادعایی کند. بلکه می‌توان خلاف آن‌را ثابت کرد. در بین مسلمانان، عالمان دین که بیشتر از دیگران خود را ملتزم به دستورات دین می‌دانند، به روزه‌های مستحبی نیز مبادرت دارند. اما نتیجه این است که آنها عمری طولانی‌تر از دیگر افراد دارند. [1]. ر.ک:‌ «یک ماه بودن روزه»، سؤال 16220؛ «پیشینه روزه و ماه رمضان در ادیان گذشته»، سؤال 15446.[2]. بقره، 183.[3]. ر.ک: «آثار تربیتی روزه»، سؤال 14859.[4]. ابن حیون مغربی، نعمان بن محمد، دعائم الاسلام، ج 1، ص 342، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ دوم، 1385ق.[5]. برگرفته از: ویکی پدیا.[6]. مجله پگاه حوزه، 7 شهریور  138، شماره 261.[7]. برگرفته از: ویکی پدیا.