منظور از سلام دوم در نماز

یک نت ـ منظور از سلام دوم (السلام علینا) و سوم (السلام علیکم) در (سلام) نماز چیست؟

پاسخ: "نماز" که بر همه انبیا، موحدین و مؤمنین [حتی قبل از اسلام] واجب گردیده است، والاترین ارتباط عبادی "عبد با معبود" خویش است.

وقتی می‌فرماید: "نماز ستون دین و معراج مؤمن است"، یعنی امر ساده‌ای نیست؛ پس سراسر پر از حکمت، آثار و حتی رمز و راز می‌باشد.

از این رو، حکمت ارکان، یا الفاظ آن نیز یکی و دو تا نمی‌باشد که کسی بتواند در چند خط و یا حتی یک یا چند کتاب قطور، بگوید: «این است و غیر از این نیست».

پس هر کس از زاویه‌ای نگاه می‌کند و به تناسب معلومات، نوع نگاه و ظرفیت وجودی خود، بهره‌ای از همان حیثی که مورد توجه اوست می‌برد.

به عنوان مثال: همه مسلمانان [از هر مذهبی که باشند]، در دو رکعت اول نماز سوره حمد را قرائت می‌کنند و معانی آیات را نیز می‌دانند. اما، در نگاهی دیگر، پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله، در خطبه غدیر خم، سوره حمد را از اول تا به آخر تلاوت نموده و سپس می‌فرمایند: ای مردم! این سوره درباره من و علی و امامان (علیهم السلام) می‌باشد.

«هان! به خدا سوگند این سوره درباره ی من نازل شده و شامل امامان می‌باشد و به آنان اختصاص دارد. آنان اولیای خدایند که ترس و اندوهی برایشان نیست (آیه)، آگاه باشید: البته حزب خدا چیره و غالب خواهد بود (آیه). هشدار که: ستیزندگان با امامان، گمراه و همکاران شیاطین‌اند. برخی گمراهی مردمان، سخنان بیهوده و پوچ را به یکدیگر می‌رسانند... (آیه) » (خطبه غدیر).

**- بالاخره اگر نماز معراج مؤمن است، معراج نیز برای دیدن حقایق عالم هستی می‌باشد و کسی که به معراج می‌رود، باید در سیر الی الله، آن وجودهای مقدس که وجهه الله می‌باشند را بهتر بشناسد، لذا سوره حمد تلاوت می‌کند.

در نتیجه: معلوم شد که نماز، ابعاد و عمق گسترده‌ای دارد، ظاهری محکم و باطنی بس عظیم و ژرف دارد.

سلام:

سلام که اسم خداوند سبحان است، ضمن آن که کلید واژه‌ی آغازین ارتباطی سالم می‌باشد، دعا نیز هست. یعنی از خدا طلب سلامتی ظاهر و باطن و به ویژه اسلام و سلامتیِ ایمان می‌کنیم.

امام صادق علیه السلام فرمودند: «معنای سلام در انتهای نماز، امان است؛ یعنی، کسی که امر خداوند و سنت پیامبر (صلوات الله علیه و آله) را با اخلاص و خشوع انجام می‌دهد، برای او از بلای دنیا امان و از عذاب آخرت نجات است. سلام اسمی از اسمای الهی است» (الأنوار، ج 82، ص 308)

بازگشت:

نمازگزار، با تکبیرة الاحرام، همه چیز را کنار می‌گذارد و رو به سوی حق به معراج می‌رود، به تعبیری: «سفر مِن الخلق، الی الحق» می‌کند، اما این سفر، رحلت او نیست، بلکه باز می‌گردد و این بازگشت، «مِن الحقّ الی الخلق» می‌باشد؛ از این رو وقتی بازگشت، مثل کسی که وارد جایی و جمعی شده است، سلام می‌دهد. لذا سلام نماز را جزو "تهلیل" خوانده‌اند.

امام رضا علیه السّلام در بیان فلسفه این که چرا سلام تهلیل نماز است؟ در جواب کسی که از ایشان پرسید: «چرا خداوند سلام را تهلیل نماز قرار داده و چرا به جای آن، تکبیر و تسبیح یا چیز دیگری قرار نداد؟» فرمود: «چون وقتی نمازگزار خواست شروع به نماز کند، کلام مخلوقین را بر خود حرام کرد و توجّه به خدا و خالق کرد؛ امّا تهلیل نماز به کلام مخلوقین است و انتقال به طرف مخلوقین است و اولین چیزی که انسان‌ها می‌گویند سلام است» (وسائل، ابواب تسلیم، باب 1، ح 11)

السلام علینا (سلام بر ما):

اگر چه ممکن است گاهی نماز را به فرادا (تنهایی) و گاهی به جماعت اقامه کنیم، اما اگر دقت کنیم، ضمایر در سوره حمد، همه "جمع" می‌باشند، مثل «إِيَّاكَ نَعْبُدُ» - «إِيَّاكَ نَسْتَعِينُ» - «اهدِنَا الصِّرَاطَ المُستَقِيمَ». یعنی مسلمان، چه در گوشه‌ی اتاق کوچک خود در محضر حق ایستاده باشد، چه در جمع مؤمنین و چه در میان انبوهی از مردم کافر یا غیر مسلمان باشد، اذعان می‌کند که نه تنها از قوم و امت بی‌ایمان و بی‌نماز نیست، بلکه به جدّ، از امت و جمع مسلمانان و نمازگزاران می‌باشد و به هنگام دعا نیز همه آنها را دعا می‌نماید.

به هنگام بازگشت از معراج نیز، مسلمان نماز گزار، اول و قبل از هر چیز، نگاه به "وجهه الله" دارد، حضرت رسول اکرم صلوات الله علیه و آله را می‌بیند، [چون در تمامی شئون فردی و اجتماعی، تأسی به او می‌نماید] و خدمت او سلام عرض می‌کند، و بعد خود را می‌بیند که در جمع صالحین قرار گرفته است، لذا بر خود و صالحین نیز سلام می‌کند.

او از معراج بازگشته و به این اولین‌ها سلام می‌کند که خودش نیز جزو آنان است.

بدیهی است که انسان موحد، مؤمن، صالح و نمازگزار، ارزشمند است و این موجود ارزشمند، "سلام" دارد، به ویژه اگر از سفر مقدسی چون [معراج] و صعود به عالَم حقایق بازگشته باشد.

ارزش من:

پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله فرمودند: «هر کس خود را بشناسد، پس خدای خود را شناخته است» - در آموزه‌های اسلامی، بسیار تأکید شده که "قدر" خود و نعماتی که خدا به شما داده است را بدانید و حتی بازگو نمایید – در روان‌شناسی نیز تصریح شده که اگر کسی برای خود ارزشی قائل نباشد، برای دیگران نیز قائل نخواهد شد. چنان که در آموزه‌های اسلامی تصریح شده که اگر کسی شاکر مخلوق نباشد، شاکر خالقنیز نخواهد بود.

پس انسان موحد، مؤمن و نمازگزاری که توفیق یافته به معراج رفته و بازگردد، ارزش قدسی خود را خوب می‌داند و اگر نداند، نمی‌تواند از این سرمایه‌ی گرانبها محافظت کند، پس به خود که در جمع صالحین قرار گرفته نیز سلام می‌کند.

سلام بر شما (السلام علیکم):

به یقین که انسان تنها نیست، اگر چه متوجه اطرافیان خود نگردد. با هر انسانی [از کافر و مؤمن] ملائک بسیاری هستند؛ و تردیدی نیست که انسان، هیچ کاری را به تنهایی انجام نمی‌دهد، حتی اگر یک جرعه آب، بنوشد.

انسان گمان می‌کند که به تنهایی، با پای پیاده، یا با وسائط نقلیه‌ای چون خودرو، قطار، هواپیما، کشتی یا حتی اسب و الاغ و شتر، به سفر رفته است؛ اما حتی در یک گام نیز تنها نبوده است. ظاهرش این است که اگر خودش هم رانندگی کند، سازنده‌ی خودرو، یا عوامل جاده‌ساز، همراه او بودند، به اضافه دعای خیر بدرقه کنندگان – ده‌ها عامل مستقیم و هزاران عامل غیر مستقیم، در یک پرواز هواپیما مداخله و مشارکت دارند.

از این رو بدیهی است که در سفری چون معراج نیز به تنهایی سفر نمی‌کند، رسول اعظم، امام زمانش، تمامی انبیا و اولیای الهی، فرشتگان گوناگون، دعای خیر (عباد الله الصالحین) و ...، او را در این سفر همراهی می‌کنند. از آغاز تا پایان. لذا به همه آنها سلام می‌دهد.

«اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكَاتُهُ»