حادثه عاشورا تا چه اندازه سنديت تاريخی دارد؟

یک نت ـ مقتل الحسين (عليه السلام) نوشته شده توسط «ابومخنف لوط بن يحيي» نخستين اثر در بردارنده عمده ترين اخبار كربلاست . ابومخنف گزارش هاي تاريخ كربلا را بدون واسطه و يا با واسطه از راويان و شاهدان عيني در كربلا نقل مي كند كه ذيلاً اشاره اي به برخي از آنان مي شود.ابو مخنف مجموعاً از 87 نفر بي واسطه و با واسطه روايت كرده است . برخي از اين افراد در صحنه كربلا در عاشورا حضور داشته اند و برخي در حوادث قبل و بعد از آن نقش داشته اند، و برخي واسطه هاي مورد اعتماد وي بوده اند كه نام برخي ايشان از اين قرار است : امام سجاد (عليه السلام) و امام باقر (عليه السلام)، و روايتي از امام صادق (عليه السلام) دارد گرچه حضرت در كربلا حضور نداشتند، و فاطمه دختر حضرت علي (عليه السلام) ، و برخي از اصحاب خاص امام چهارم و امام پنجم، ثابت بن هبيره ، يحيي بن هاني بن عروه ، زهير بن عبدالرحمن ، اين سه نفر آخر شاهدان عيني در كربلا بودند و ابومخنف بدون واسطه از ايشان نقل مي كند.عقبه بن سمعان ، هاني بن ثبيت ، حميد بن مسلم ازدي ( كه از سپاهيان عمر بن سعد و همراهان شمر بود )، ضحاک بن عبدالله ، عمر حضرمي، غلام عبدالرحمن انصاري، مسروق بن وايل ، كثير بن عبدالله ، زبيدي، ايوب بن مشرح ( اين سه تن از سپاهيان عمر بن سعد بودند ) ، عفيف بن زهير ( او روايتگر چگونگي شهادت سالار شهيدان است ) ، ربيع بن تميم ، عبدالله بن عمار بارقي و قره بن قيس از كساني اند كه ابو مخنف با يک يا دو واسطه از ايشان نقل كرده اند .گروه ديگري كه ابو مخنف مستقيماً از آنان نقل كرده است اما آنان در حوادث قبل و بعد عاشورا حضور داشته اند عبارتند از : ابو جناب ، جعفر بن حذيفه طايي ، دلهم همسر زهير بن قين ، و عقبه بن ابي العيزار .در واقع منابع اصلي در گزارش هاي واقعه كربلا شاهدان عيني و دست اندركاران آن حادثه بودند از امامان معصوم گرفته تا اسرا و دشمنان اهل بيت (عليهم السلام) كه شرح وقايع را بازگو كرده اند.ابومخنف شاگردي به نام هشام بن محمد كلبي دارد كه سرآمد نسب شناسان است او اخبار ابومخنف را گرد آورده و طبري در تاريخش به واسطه هشام كلبي از ابومخنف روايت مي كند و البته از كتاب ابومخنف نيز روايت كرده است . برخي ديگر از اخبار ابومخنف از طريق بلاذري در كتاب انساب الاشراف به دست ما رسيده است . مصدر اصلي همه مورخان در قرون بعدي همان ابومخنف و هشام كلبي و تواريخي است كه از آنان نقل كرده اند.اكنون كتابي به نام نصوص من تاريخ ابي مخنف در دو جلد به چاپ رسيده است . كتاب حاضر در واقع بازسازي كتاب تاريخ الكبير ابومخنف و فراتر از مقتل الحسين (عليه السلام) است . آقاي كامل سليمان الجبوري آن را گرد آورده ، و در آن به 60 كتاب او اشاره كرده و نام 190 نفر از كساني كه از ابومخنف روايت كرده اند رافهرست كرده است .(1)علاوه بر اين حضور زنان اهل بيت(عليهم السلام) در حادثه عاشورا يکي ديگر از مطمئن ترين راه هاي نقل حوادث مربوط به واقعه عاشورا مي باشد که خطبه هاي آتشين اسراي اهل بيت(عليهم السلام) در کوفه و شام ،همه گوياي گزارشات موثقي است از حادثه کربلا که براي مردم نقل شده است.نيز در خود زمان وقوع حادثه عده اي بودند که کارشان فقط ثبت وقايع و اتفاقات بوده است.‌اما جاي ترديد نيست كه مانند هر واقع تاريخي ديگري، اين واقعه نيز از تحريف مصون نمانده، و در مواردي اندک در نقل مطالب تناقض گويي هايي وجود دارد. اما خوشبختانه غالب وقايع نويسان، افرادي بوده اند كه بدنبال اخبار و جزئيات صحيح ماوقع بوده اند.بنابراين در درك جزئيات اين حادثه آنجا كه چند گزارش در بازگويي حادثه اي همسانند و عيناً مطالب را مانند هم نقل كرده‌اند، احتمال ساختگي بودن نمی‌رود، و نيز آنجايي كه برخي اخبار و جزئيات واصله از اين واقعه با عقل و منطق مغايرت دارد و موجب وهن است، بايد موضوع تحريف و ناصحيح بودن آنها را از نظر دور نداشت، و علاوه بر اينها وجود نازنين ائمه (عليهم السلام) در هر زمان، اخبار صحيح واقعه عاشورا را تأييد و اخبار ناصحيح را تكذيب مي نمودند و صحّت بعضي از موارد و اخبار مستقيماً از جانب حضرت ولي عصر "ارواح من سواه فداه" به بعضي از علما ابلاغ شده است.

-------------------------------پي نوشت:(1). ابي مخنف ، لوط بن يحيي ( 157ه ) ؛ نصوص من تاريخ ابي مخنف ؛ تحقيق كامل سليمان الجبوري. - بيروت : دار المحجه البيضا و دارالرسول الاكرم ، 1419 ه .مقدمه كتاب ، ص 10 - 24 . كتابنامه ابومخنف ، لوط بن يحيي ازدي ( 157 ه .) ؛ اولين تاريخ كربلا به ضميمه قيام مختار و توابين ،ترجمه مقتل الحسين ( ع ) ؛ تحقيق محمد هادي يوسفي غروي ؛ مترجم علي كرمي. - قم ،موسسه مطبوعاتي دارالكتاب ، 1377 ه.؛ نصوص من تاريخ ابي مخنف ؛ تحقيق كامل سليمان الجبوري. - بيروت : دار المحجه البيضا و دارالرسول الاكرم ( ص ) ، چ 1، 1419ه.

منبع : انجمن گفتگوی دینی