سر مطهر امام حسين (عليه السلام) درکجا به خاک سپرده شد؟

یک نت ـ در اين که سر امام حسين عليه‌السلام کجا دفن شده است، منابع تاريخي شيعه و سني گزارش‌هاي گوناگوني آورده‌اند تا آنجا که شش قول در اين باره گفته شده است.

قول اول:سر به بدن ملحق شده است. اين قول مشترک ميان شيعه و سني است. علماي شيعه، از جمله شيخ صدوق (متوفاي 381 ق)، سيد مرتضي (متوفاي 436 ق)، فتال نيشابوري (متوفاي 508 ق)، ابن نما حلي، سيد ابن طاووس (متوفاي 664 ق) شيخ بهايي و مجلسي اين قول را بيان کرده‌اند.

شيخ صدوق و پس از او، فتال نيشابوری در اين باره مي‌نويسند: علي بن حسين (عليه السلام) همراه زنان (از شام) خارج شد و سر حسين (عليه السلام)را به کربلا باز گرداند. (1)

سيد مرتضی در اين باره می‌گويد: روايت کرده‌اند که سر امام حسين (عليه السلام) با جسد در کربلا دفن شد. (2)

ابن شهر آشوب بعد از نقل سخن فوق از سيد مرتضي، از قول شيخ طوسي نقل کرده است که به همين سبب (ملحق کردن سر امام به بدن و دفن آن) زيارت اربعين (از جانب امامان علهيم‌السلام) توصيه شده است. (3)

ابن نماي حلی نيز نگاشته است: آنچه از اقوال بر آن مي‌توان اعتماد کرد، آن است که بعد از آن که سر امام در شهرها گردانده شد، به بدن بازگردانده شد و با جسد دفن شد. (4)

سيد ابن طاووس نوشته است: اما سر حسين عليه‌السلام، روايت شده که سر برگردانده شد و در کربلا با جسد شريفش دفن شد و عمل اصحاب بر اين معنا بوده است. (5)

مجلسي، يکي از دلايل استحباب زيارت امام حسين عليه‌السلام را در روز اربعين، الحاق سرهاي مقدس را به اجساد توسط علي بن حسين عليهما‌السلام بيان کرده است. (6) وی در جاي ديگر بعد از نقل اقوال ديگر در اين باره مي‌نويسد: مشهور بين علماي اماميه آن است که سر امام همراه بدن دفن شده است. (7)

برخی انديشمندان اهل‌ تسنن نيز اين قول را بيان کرده‌اند:ابوريحان بيرونی (متوفاي 440 ق) در اين باره می‌نويسد: و في العشرين ردّ راس الحسين عليه‌السلام الي مجثمه حتي دفن مع جثته...؛ در روز بيستم (صفر)، سر حسين (عليه‌السلام) به بدنش ملحق و با آن دفن گرديد. (8)

قرطبی (متوفاي 671 ق) می‌نويسد: اماميه مي‌گويند که سر حسين عليه‌السلام پس از چهل روز به کربلا بازگردانده و به بدن ملحق شد و اين روز نزد آنان معروف است و زيارت در آن روز را زيارت اربعين مي‌نامند. (9)

قزويني نيز نگاشته است: روز اول ماه صفر، عيد بني‌اميه است، چون در آن روز، سر حسين عليه‌السلام را به دمشق وارد ساختند و در روز بيستم آن ماه، سر ايشان به بدن، باز گردانده شد. (10)

مناوی (متوفاي 1031 ق) نوشته است: اماميه مي‌گويند: پس از چهل روز از شهادت، سر به بدن بازگردانده شد و در کربلا دفن شد. (11)

قول دوم:در کنار قبر اميرالمومنين عليه‌السلام؛ در منابع حديثي شيعه، رواياتي وجود دارد كه حاكي از دفن سر امام حسين (عليه السلام) كنار قبر اميرالمؤمنين (عليه السلام) است. اين روايات چنين است:بر اسا س برخي از روايات، سر امام(عليه السلام) توسط يكي از موالي امام صادق(عليه السلام) از شام به نجف آورده شد و در كنار قبرِ اميرالمؤمنين(عليه السلام) دفن شد، چنان‌كه يزيدبن عمر بن طلحه مي‌گويد: امام صادق(عليه السلام) وقتي در حيره بود، به من فرمود: آيا آنچه به تو وعده داده بودم، نمي‌خواهي؟ گفتم آری، يعنی رفتن نزد قبر اميرمؤمنان  که درودهای خدا بر او باد . پس امام و (پسرش) اسماعيل و من سوار مركب شديم تا آنكه از ثَوِيّه (مكاني ميان حيره و نجف كنار تپه‌‌هاي سفيد) گذشتيم. پس امام (عليه السلام)، اسماعيل و من فرود آمديم و همگي نماز خوانديم. امام(عليه السلام) به اسماعيل فرمود: برخيز و بر جدّت حسين(عليه السلام) سلام بده. گفتم: فدايت شوم مگر حسين در كربلا نيست؟ فرمود: آري، لكن چون سرش به شام برده شد، غلامي از ما آن را ربود و در كنار قبر اميرمؤمنان(عليه السلام) دفن كرد (12)قول سوم:مسجد رقه در کنار فرات؛

قول چهارم:بقيع نزد قبر مادرش فاطمه عليها‌سلام؛

قول پنجم:دمشق؛

قول ششم:قاهره. (13)از بررسي اقوال بيان شده، به اين نتيجه مي‌توان دست يافت كه جز قول اول (قول مشهور علماي شيعه) و قول دوم كه در منابع حديثي شيعه از قول ائمه(عليه السلام) درباره آن رواياتي وارد شده است، بقيه اقوال، گفته مورخان و انديشمندان اهل سنت است، از اين رو با آنكه برخي از آن اقوال همانند قول سوم و چهارم از قدمت زيادي برخوردارند، اما افزون بر اشكالاتي كه براي اقوال ياد شده بيان شد، چون نه روايتي از معصوم درباره آنها نقل شده است و نه انديشمندان شيعه به آن قائل شده اند، نمي توان به آنها اعتنا كرد.

اما درباره ديدگاه دوم (دفن سر در نجف) بايد گفت كه اگرچه برخي از روايات، قول به دفن سر امام(عليه السلام) در کنار (يا پايين) قبر اميرالمؤمنين(عليه السلام) را تأييد مي كند و نيز زيارت امام حسين(عليه السلام) نزد سر اميرالمؤمنين(عليه السلام) وارد شده است، با اين وجود، روايات ياد شده در مرئي و منظر علما و فقهاي شيعه بوده است و هيچ يك به مضمون آن پاي بند نشده و به آن اعتماد نكرده اند، زيرا افزون بر آنكه اسناد آنها تمام نبوده و رجال آن معروف و مشهور نيستند، مضمون آنها درباره محل دفنِ سر نيز با يكديگر همخواني ندارد، چنان كه برخي از آنها محل دفن سر را، «ذکوات» (= تپه هاي سفيد يا سرخ) و برخي ديگر، «جوف»(يا جُرْف) دانسته اند.(14)---------------------------پي‌نوشت‌ها:1- شيخ صدوق، الامالي، مجلس سي‌ و يکم، ص 232؛ فتال نيشابوري، روضة الواعظين، ص‌192و مجلسي، بحارالانوار، ج 45، ص 140.2- رسائل المرتضي، ج 3، ص 130.3- مناقب آل ابي‌طالب، ج 4، ص 85 و مجلسي، بحارالانوار، ج 44، ص 199: «قال الطوسي رحمة ‌الله: و منه زيارة الاربعين».4- نجم الدين محمد بن جعفر بن نما حلي، مثيرالاحزان، ص 85.5- سيد ابن طاووس، اللهوف في قتلي الطفوف، ص 114.6- مجلسي، بحارالانوار، ج 98، ص 334.7- همان، ج 45، ص 145.8- بيروني، الاثار الباقيه عن القرون الخاليه، ص 331.9- محمد بن احمد قرطبي، التذکرة في امور الموتي و امور الاخره، ج 2، ص 668.10- زکريا محمد بن محمود قزويني، عجائب المخلوقات و الحيوانات و غرائب الموجودات، ص 45.11- عبدالرئوف مناوي، فيض القدير، ج 1، ص 205.12- ابن قولويه قمي، کامل الزيارات، ص 84؛ کليني، الکافي، ج 4، ص 571- 572؛ ابوجعفر محمد بن حسن طوسي، تهذيب الاحکام، ج 6، ص 35- 36 و ابن شهر آشوب، همان، ج 4، ص 85.13- سبط ابن جوزي، تذکرة الخواص، ص 265- 266؛ سيد محسن امين عاملي، اعيان الشيعه، ج 1، ص 626- 627 و همو، لواعج الاشجان، ص 247- 250؛ محمدامين اميني، همان، ج 6، ص321- 337. قاضي طباطبائي ضمن اشاره به اقوال در اين موضوع و دفاع از قول به الحاق سر به بدن، اقوال ديگر را در اين باره نقد و بررسي کرده است. ر. ک: تحقيق درباره اول اربعين حضرت سيدالشهدا عليه‌السلام، ص 303 به بعد.14- محسن رنجبر،فصلنامه تاريخ در آيينه پژوهش،سال هفتم، شماره دوم، تابستان 1389.

منبع : انجمن گفتگوی دینی