آیا یاران امام حسین (ع) در عالم ذر انتخاب شده بودند؟

یک نت ـ براي رسيدن به پاسخ صحيح به اين سوال كه آيا امام حسين(عليه السلام) در عالم ذر ياران خود را انتخاب كرده بودند يا خير،لازم است اشاره اي به وجود عالم ذر و اينكه مقصود از عالم ذر چيست،داشته باشيم:

وجود عالم ذر از مسلّمات است، چرا كه قرآن و روايات از آن خبر داده اند. قرآن مي فرمايد: «وَإِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنِي آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّيتَهُمْ وَأَشْهَدَهُمْ عَلَى أَنْفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ قَالُوا بَلَى شَهِدْنَا أَنْ تَقُولُوا يوْمَ الْقِيامَةِ إِنَّا كُنَّا عَنْ هَذَا غَافِلِينَ(1) : و (به خاطر بياور) زماني را که پروردگارت از پشت و صلب فرزندان آدم، ذريه آنها را برگرفت؛ و آنها را گواه بر خويشتن ساخت؛ (و فرمود:) «آيا من پروردگار شما نيستم؟» گفتند: «آري، گواهي مي‌دهيم!» (چنين کرد مبادا) روز رستاخيز بگوييد: «ما از اين، غافل بوديم؛ (و از پيمان فطري توحيد بي‌خبر مانديم)»!

امام علي(عليه السلام) در مورد علت بعثت انبياء مي فرمايد: "زماني كه بيشتر خلق خدا آن پيماني را كه پروردگار با آن ها بسته بود عوض كردند و از آن تخلف نمودند و به حق خدا جاهل شدند و ... پس خدا ميان مردم پيامبراني فرستاد"(2)

حضرت در اين سخن تصريح كرده اند كه خداوند با بشر عهد و پيماني بسته است.

اما در مورد اين كه اين عالم چه عالمي است در ميان دانشمندان، مفسران، متكلمان و ارباب حديث، گفتگوهاي زيادي واقع شده است، و اين نشانگر پيچيدگي موضوع (عالم ذر) مي‏باشد،در اين رابطه شش قول وجود دارد كه روشن ترين آن ها اين است كه: منظور از اين عالَم و اين پيمان، همان عالَم استعدادها و پيمان فطرت و تكوين و آفرينش است.

به اين ترتيب كه به هنگام خروج فرزندان آدم به صورت نطفه از صلب پدران به رحِم مادران كه در آن هنگام ذراتي بيش نيستند، خداوند استعداد و آمادگي براي حقيقت توحيد به آن ها داده است؛ هم در نهاد و فطرتشان اين سرّ الهي به صورت يك حسن درون ذاتي به وديعه گذارده شده است و هم در عقل و خِردشان به صورت يك حقيقت خود آگاه.بنابراين همه افراد بشر داراي روح توحيدند و سؤالي كه خدا از آن ها كرده، به زبان تكوين و آفرينش است و پاسخي كه آن ها داده اند، نيز به همين زبان است.(3)

بعبارتي ديگر در عالم ذر خداوند از همة فرزندان آدم اقرار بر ربوبيت خويش گرفته است، به گونه اي كه در قيامت هيچ كس نتواند ادعاي غفلت و بي خبري از حقيقت توحيد و يگانگي خدا را بكند،ولي انسانها وقتي به دنيا مي آيند نسبت به موّحد و متديّن بودن مجبور نيستند بلكه به آنها اختيار داده شده است كه خود با كمك نيروهاي دروني و بيروني مسير سعادت و شقاوت را شناخته و انتخاب كند چون ستايش و نكوهش ،پاداش و كيفر الهي بايد بر مبناي عقل اختياري انسان باشد و اختيار داشتن و مجبور نبودن انسان بديهي وروشن است زيرا مي بينيم با اينكه در عالم ذر از تك تك بشر پيمان توحيد واقرار به وحدانيّت خدا گرفته شده است امّا بسياري از آنها سرپيچي مي كنند واطاعت نميكنند.

بنابراين نبايد تصور كرد كه ما قبل از تولد و ورود به عالم خاكي در عالم ديگري آفريده شده و سرنوشت خود را آنجا رقم زده‌ايم‌ و اكنون كه در دنيا به سر مي‌بريم مقهور آن سرنوشت از پيش تعيين شده هستيم‌. بلكه حقيقت اين است كه ما در اين عالم سرنوشت خويش را، با اراده خود و همراهي عوامل متعدد مادي و غيرمادي مي‌سازيم‌.

به طور كلي در وجود انسان دو دسته گرايش وجود دارد: تمايلات عالي و تمايلات پست كه مربوط به زندگي حيواني انسان مي‌شود و انسان با قدرت انتخابگري و اختيار خود يكي از اين دو را برگزيده و از آن تبعيت مي‌كند.

حال اگر به حكم عقل و با تبعيت از شرع‌، مسير به سوي تمايلات عالي را انتخاب كند، سعادتمند خواهد گشت و در غير اين صورت از مسير رستگاري بيرون خواهد رفت وبه اشقيأ خواهد پيوست‌،و واقعه عاشورا نمونه اي بارز از اين انتخاب مسير است،عده اي با تبعيت از حكم عقل و شرع و ولي زمان خود به سعادت ابدي رسيدند و عده اي بر خلاف آن عمل كرده و به شقاوت و بدبختي دنيا و آخرت رسيدند و براي هميشه تاريخ مورد نفرين و لعنت قرار گرفتند.

اما در مورد اينكه طبق برخي روايات امام حسين(عليه السلام) در عالم ذر ياران خود را انتخاب كردند و از آنها عهد و پيمان گرفتند بايد گفت:

اولاً آيت الله مكارم شيرازي مي فرمايند: احاديثي كه در باب عالم ذر وارد شده چون معارض و مخالف با يكديگر هستند و بسياري از اين روايات نقل كنندگان آنها ضعيف هستند قابل استناد نمي باشند (4)

ثانيا نكته اساسي اين است كه درباره عالم ذر اقوال زيادي در بين محققان و مفسران و متكلمان است و عالم ذر بدين معنا كه رايج در اذهان است كه خداوند متعال انسان ها را به صورت ذرات كوچكي از پشت آدم خارج كرد به نحوي كه داراي عقل و شعور و قدرت پاسخگويي بودند و سپس آنها مورد پرسش هايي از اين قبيل قرار داد، مورد قبول محققان و مفسران بزرگ مانند شيخ طوسي، علامه طباطبايي و آيت الله مكارم و ديگران نيست،در ضمن در آن عالم به هر معنا و مفهومي كه باشد،خداوند فقط در مورد اقرار به توحيد از انسانها عهد و پيمان گرفته است،نه چيز ديگر.

آيت الله جوادي آملي در رابطه با آيه مربوط به عالم ذر(ايه 172اعراف) مي فرمايد:

آيه ميثاق هيچ دلالتي بر ازلي بودن انسان يا حتي هرگونه وجودي قبل از تولد براي آدمي ندارد، بلكه آيه يا صرفاً يك تمثيل است، نه بيان واقع و يا از واقعيت اعطاي حجت باطني و ظاهري سخن مي‏گويد كه مربوط به بعد از تولد انسان مي‏باشد(5).

با توجه به اين مطالب رواياتي كه مي گويند امام حسين(عليه السلام) ياران خود را در عالم ذر انتخاب كرده بودند،قابل قبول نمي باشند.

--------------------------------

پي نوشتها:1 اعراف / 172.2 نهج البلاغه فيض الاسلام، ص24، خطبة 1.3 تفسير نمونه،‌ج 7، ص 6.4. پيام قرآن، ج 2، ص 119.5. جوادي آملي، فطرت در قرآن، ص 123 - 126 و 135.

منبع : انجمن گفتگوی دینی