اعمال مخصوص شب 19 شب 21 شب 23 رمضان

یک نت ـ اعمال مخصوص شب 19 شب 21 شب 23 رمضان 95

 6.اعمال مشترک و مخصوص شب های قدر چیست؟

اعمال مشترک شب های قدر را در موارد زیر می توان خلاصه نمود:

غسل، شب زنده داری، دعا، توسل به قرآن و معصومین (علیهم السلام)، زیارت امام حسین(ع)، نماز

اینک به مستند و کیفیت اعمال مذکور اشاره می شود.

یک: غسل:

در روایتی می خوانیم که راوی  از امام صادق(ع) می سؤال می کند:« كَم أغتَسِلُ في شَهرِ رَمَضانَ لَيلَةً؟» « در ماه رمضان، چند [شب] غسل كنم؟» حضرت می فرماید:« لَيلَةَ تِسعَ عَشرَةَ ، ولَيلَةَ إحدى وعِشرينَ ، وثَلاثٍ وعِشرينَ» (1) « «شب نوزدهم، شب بيست و يكم و [ شب ]بيست و سوم».

در روایت دیگری از همین امام همام می خوانیم:« «مَنِ اغتَسَلَ لَيالِيَ الغُسلِ مِن شَهرِ رَمَضانَ خَرَجَ مِن ذُنوبِهِ كَهَيئَةِ يَومَ وَلَدَتهُ اُمُّهُ»(2) «هر كس شب هاى غسل ماه رمضان را غسل كند، همچون روز تولّد از مادر، از گناهانش بيرون مى آيد.»

غسل اين شبها چنانکه در مفاتیح الجنان به نقل از علامه مجلسی آمده، بهتر است هنگام غروب آفتاب انجام شود.(3)

دو: شب زنده داری:

در روایتی از رسول خدا(ص) می خوانیم:« مَن أحيا لَيلَةَ القَدرِ حُوِّلَ عَنهُ العَذابُ إلَى السَّنَةِ القابِلَةِ »(4) « هر كس شب قدر را زنده بدارد، تا سال آينده عذاب از او برگردانده مى شود.»

سه: دعا در شب قدر:

در سیره امام محمد باقر(ع) در روایات می خوانیم:« كانَ أبوجَعفَرٍ عليه السلام إذا كانَت لَيلَةُ إحدى وعِشرينَ ، ولَيلَةُ ثَلاثٍ وعِشرينَ أخَذَ فِي الدُّعاءِ حَتّى يَزولَ اللَّيلُ ، فَإِذا زالَ اللَّيلُ صَلّى»(5) « وقتى شب بيست و يكم و شب بيست و سوم مى شد، امام باقر عليه السلام شروع به دعا كردن مى كرد تا شب سپرى شود. چون شب مى گذشت، نماز مى خواند.»

برخی از ادعیه مربوط به شب های قدر در مفاتیح الجنان نقل شده است. از جمله این دعاها به دعای جوشن کبیر می توان اشاره کرد. در روایتی می خوانیم که جبرئیل خطاب به پیامبر(ص) در ضمن برشمردن فضایل و آثار این دعا فرموده:«  يَا مُحَمَّدُ وَ مَنْ دَعَا بِهِ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ أَوْ مَرَّةً وَاحِدَةً حَرَّمَ اللَّهُ جَسَدَهُ عَلَى النَّارِ وَ وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّة...» (6) «ای محمد کسی که در ماه رمضان سه مرتبه یا یک مرتبه دعای جوشن کبیر را بخواند خداوند بدن وی را بر آتش جهنم حرام می کند و بهشت را بر او واجب می گرداند.»

چهار: واسطه قرار دادن قرآن و اهل بيت (عليهم السلام) در دعا

این عمل همان چیزی است که در بین ما به مراسم «قرآن به سر» مشهور شده است. و آنچه در مفاتیح الجنان در این خصوص وارد شده به نقل از امام صادق(ع) است. پنج: زیارت امام حسین(ع):

در روایتی از امام صادق(ع) می خوانیم:« إذا كانَ لَيلَةُ القَدرِ وفيها يُفرَقُ كُلُّ أمرٍ حَكيمٍ، نادى مُنادٍ تِلكَ اللَّيلَةَ مِن بُطنانِ العَرشِ: إنَّ اللّه َ تَعالى قَد غَفَرَ لِمَن أتى قَبرَ الحُسَينِ عليه السلام في هذِهِ اللَّيلَةِ»(7)« هر گاه شب قدر شود ـ كه در آن، هر كار حكمت آميزى فيصله مى يابد ـ ، آن شب، منادى از دل عرش بانگ بر مى آورد كه: «خداوند، هر كس را امشب به زيارت قبر حسين عليه السلام آمد، آمرزيد.»

شش: نماز خواندن:

در روایتی از رسول خدا(ص) می خوانیم:« مَن صَلّى لَيلَةَ القَدرِ إيمانا وَاحتِسابا غَفَرَ اللّه ُ لَهُ ما تَقَدَّمَ مِن ذَنبِهِ »(8)«هر كه در شب قدر، از روى ايمان و براى پاداش الهى نماز بخواند، خداوندْ گناه گذشته او را مى آمرزد.»

آنچه در شب های قدر اهمیت دارد برقراری ارتباط با ذات اقدس الهی است و نماز از جمله بهترین راههاست و به هر صورتی که انجام بپذیرد(نماز مستحبی، نماز قضا) مانعی ندارد. البته نمازهای مخصوصی نیز در خصوص این شب ها نقل شده که از ثواب ویژه ای بهره مند هستند. یکی از آنها نمازی دو رکعتی است که در هر ركعت بعد از قرائت سوره حمد، هفت مرتبه سوره توحيد باید خوانده شود، و بعد از پایان نماز هفتاد مرتبه أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَأَتُوبُ إِلَيْهِ گفته شود. در خصوص ثواب این نماز در روایتی از رسول خدا(ص) می خوانیم:« لا يَقومُ مِن مَقامِهِ حَتّى يَغفِرَ اللّه ُ لَهُ ولِأَبَوَيهِ، وبَعَثَ اللّه ُ مَلائِكَةً يَكتُبونَ لَهُ الحَسَناتِ إلى سَنَةٍ اُخرى، وبَعَثَ اللّه ُ مَلائِكَةً إلَى الجِنانِ يَغرِسونَ لَهُ الأَشجارَ، ويَبنونَ لَهُ القُصورَ، ويُجرونَ لَهُ الأَنهارَ، ولا يَخرُجُ مِنَ الدُّنيا حَتّى يَرى ذلِكَ كُلَّهُ »(9)« از جاى خود بر نمى خيزد تا آن كه خداوند، او و پدر و مادرش را مى آمرزد و خداوند، فرشتگانى را بر مى انگيزد كه تا سال ديگر براى او حسنات مى نويسند و خداوند، فرشتگانى را به سوى بهشت مى فرستد كه براى او درختانى بكارند و كاخ هايى بسازند و نهرهايى جارى كنند، و از دنيا بيرون نمى رود تا آن كه همه اينها را ببيند.»

نماز دیگری که در این شب ها از استحباب بیشتری بهره مند است صدر رکعت نماز است و بهتر آن است که بعد از قرائت سوره حمد، صد مرتبه (و طبق روایتی ده مرتبه) سوره توحید قرائت شود. در فضیلت این نماز می خوانیم:« إِن فَعَلَ ذلِكَ أعتَقَهُ اللّه ُ مِنَ النّارِ وأوجَبَ لَهُ الجَنَّةَ ، وشَفَّعَهُ في مِثلِ رَبيعَةَ ومُضَرَُ»(10) « پس اگر چنين كند، خداوند، او را از آتش مى رهاند و بهشت را براى او حتمى مى سازد و شفاعت او را درباره جماعتى به شمار قبيله ربيعه و مُضَر مى پذيرد».

اعمال مخصوص شب نوزدهم:

1- صد مرتبه اسْتَغْفِرُاللَّهَ رَبّى‏ وَ اتُوبُ الَيْهِ.

2- صد مرتبه اللَّهُمَّ الْعَنْ قَتَلَةَ اميرِ الْمُؤْمِنينَ.

3- خواندن اين دعای « اللهُمَّ اْجْعَلْ فيما تَقْضى‏ وَتُقَدِّرُ مِنَ الْأَمْرِ...» که در مفاتیح الجنان به صورت کامل ذکر شده است.

اعمال مخصوص شب بیست و یکم:

چنانکه مرحوم شیخ عباسی قمی نیز در مفاتیح الجنان متذکر شده، فضيلت این شب از شب نوزدهم بیشتر است و بايد اعمال مشترك شبهاى قدر را بجا آورد  و در اين شب كه شب شهادت حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام است. صلوات زياد فرستاد و قاتلان آن حضرت را لعن و نفرين نمود و گفت: «اللّهمَّ الْعَن قَتَلَةَ أميرالمُؤمِنِين» 

و از اين شب دعاهاى شبهاى دهه آخر ماه رمضان شروع می شود.

اعمال مخصوص شب بیست و سوم:

این شب برتر از دو شب گذشته است و احتمال شب قدر بودن آن بیشتر است. اینک به اختصار به اعمال مخصوص آن اشاره می شود.

1. قرائت سوره های عنکبوت، روم، دخان:

در روایتی از امام صادق(ع) نقل شده:« مَن قَرَأَ سورَتَيِ  العَنكَبوتِ ، وَالرّومِ في شَهرِ رَمَضانَ في لَيلَةِ ثَلاثٍ وعِشرينَ ، فَهُوَ وَاللّه ِ ـ يا أبا مُحَمَّدٍ ـ مِن أهلِ الجَنَّةِ لا أستَثني فيهِ أبَداً ، ولا أخافُ أن يَكتُبَ اللّه ُ عَلَيَّ في يَميني إثماً ، وإنَّ لِهاتَينِ السّورَتَينِ مِنَ اللّه ِ مَكاناً»(11) « هر كس دو سوره عنكبوت و روم را در ماه رمضان، در شب بيست و سوم بخواند، به خدا قسم ـ اى ابو محمّد ـ او از اهل بهشت است و هرگز در اين سخن استثنا نمى كنم و نمى ترسم كه خداوند، در اين سوگند گناهى بر من بنويسد. اين دو سوره نزد خداوند، جايگاهى والا دارند.»در اقبال سید بن طاووس نیز می خوانیم که« و مِنَ الزِّياداتِ لَيلَةَ ثَلاثٍ وعِشرينَ: قِراءَةُ سورَةِ «الدُّخانِ» فيها»(12) « و از اعمال افزون در شب بيست و سوم، خواندن سوره دُخان در آن شب است.»

2. قرائت هزار مرتبه سوره قدر:

در روایتی از امام صادق (ع) می خوانیم:« «لَو قَرَأَ رَجُلٌ لَيلَةَ ثَلاثٍ وعِشرينَ مِن شَهرِ رَمَضانَ: «إِنَّـآ أَنزَلْنَـاهُ فِى لَيْلَةِ الْقَدْرِ» ألفَ مَرَّةٍ ، لَأَصبَحَ وهُوَ شَديدُ اليَقينِ بِالاِعتِرافِ بِما يَختَصُّ فِينا، وما ذاكَ إلاّ لِشَيءٍ عايَنَهُ في نَومِهِ» (13) « اگر كسى در شب بيست و سوم ماه رمضان، هزار بار سوره إنّا أنزلناه بخواند، صبح خواهد كرد، در حالى كه يقين او، با اعتراف به آنچه مخصوص ماست، استوار خواهد بود و اين نيست ، مگر به سبب آنچه در خواب خود مى بيند.»

3. دعا برای امام زمان (عج):

محمد بن عیسی نقل می کند که در شب بیست و سوم و اساسا در طول ماه مبارک رمضان در هر حالتی اعم از رکوع و سجود و قیام و ... که هستی دعای اللهم کل لولیک ....را قرائت کن. (14)

4. غسل در آخر شب:

راوی از سیره امام صادق(ع) نقل می کند که « رَأَيتُهُ اغتَسَلَ في لَيلَةِ ثَلاثٍ وعِشرينَ مِن شَهرِ رَمَضانَ ، مَرَّةً في أوَّلِ اللَّيلِ، ومَرَّةً في آخِرِهِ » (15) « ديدم امام صادق عليه السلام در شب بيست و سوم از ماه رمضان غسل كرد: يك بار در اوّل شب، يك بار هم در آخر آن.» (16)

پی نوشت ها:1.    كليني، محمد بن يعقوب، كافي، تهران، دار الكتب الإسلامية‌،  ج‏4، ص 153.2.    شیخ صدوق، فضائل الأشهر الثلاثة، قم، داوری، 1396 ق‏، ص 137.3.    شیخ عباس قمی، مفاتيح الجنان، تهران ، مشعر، بی تا، ص 310.4.    سید بن طاووس، الإقبال بالأعمال الحسنة، قم، انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم‌، 1415ق، ج‏1، ص 345.5.    كليني، محمد بن يعقوب، كافي، تهران، دار الكتب الإسلامية‌، 1407 ه‍ ق‌، ج‏4، ص 155.6.    علامه مجلسي، بحارالانوار، بيروت، مؤسسه الوفاء ، سال 1404 هـ ق، ج‏91، ص384.7.    ابن قولويه، جعفر بن محمد، كامل الزيارات، نجف اشرف، دار المرتضويه، 1365ش، ص 184.8.    شیخ طوسی، الأمالي، قم ، دارالثقافه، 1414، ص 150.9.    سید بن طاووس، الإقبال بالأعمال الحسنة، قم، انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم‌ ، 1415ق، ج‏1، ص 344.10.    شیخ صدوق، فضائل الأشهر الثلاثة، قم، داوری، 1396 ق‏، ص 137.11.    شيخ طوسي، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، بيروت، مؤسسة فقه الشيعة، 1411ق، ج‏2، ص 628.12.    سید بن طاووس، الإقبال بالأعمال الحسنة، قم، انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم‌، 1415ق، ج‏1، ص 386.13.    شيخ طوسي، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، بيروت، مؤسسة فقه الشيعة، 1411ق، ج‏2، ص 577.14.    همان2، ص 630.15.    سید بن طاووس، الإقبال بالأعمال الحسنة، قم، انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم‌ ، 1415ق، ج‏1، ص 375.16.    برای مطالعه تفصیلی ر.ک: محمدی ری شهری، ماه خدا (ترجمه جواد محدثی)، قم، دارالحدیث، 1383ش، جلد دوم، بخش چهارم- شب قدر.