آیا درباره اعتکاف آیه ای از قرآن داریم؟

یک نت ـ چه آياتي در قرآن كريم، درباره مراسم اعتكاف و آداب آن ذكر شده است؟

پاسخ: آياتي كه درباره اعتكاف نازل شده، عبارت است از:

«...وَ عَهِدْنَآ إِلَي إِبْرَ هِيمَ وَ إِسْمَـعِيلَ أَن طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّـآئـِفِينَ وَ الْعَـكِفِينَ وَ الرُّكَّعِ السُّجُودِ؛ (1) و ما به ابراهيم و اسماعيل امر كرديم كه خانه مرا براي طواف كنندگان و مجاوران و ركوع كنندگان و سجده كنندگان پاك و پاكيزه كنيد.»

اين آيه شريفه اشاره دارد به پيماني كه خداوند متعال از حضرت ابراهيم(عليه السلام) و فرزند بزرگوارش گرفته است تا خانه خدا را براي طواف كنندگان و كساني كه در آن جا مي خواهند معتكف شوند پاكيزه كنند.

2. «... وَأَنتُمْ عَـكِفُونَ فِي الْمَسَـجِدِ...؛ (2)... و در حالي كه در مساجد مشغول اعتكاف هستيد...» در اين آيه شريفه چهار دستور الهي بيان شده است؛ از جمله آن چهار حكم، انجام دادن واجبات و مستحبات و ترك كردن برخي مباحات در حال اعتكاف در مساجد است.

چنان كه مشخص است، آيه اول، مسئله اعتكاف را در مسجدالحرام و اطراف خانه خدا و آيه دوم، اجراي اين عمل الهي را در كليه مساجد بيان كرده است.

آنچه در قرآن كريم درباره اعتكاف مشاهده مي شود، كلي است. جزئيات مراسم اعتكاف و آداب آن در روايات و كتب فقهي بيان شده است.

ضمناً آيات 90، طه؛ 138، اعراف؛ 51 تا 53، انبياء؛ 69 تا 74، شعراء؛ مسئله اعتكاف را درباره بت پرستان ـ كه حاكي از جمع شدن به دور بتان و انجام دادن مراسم بت پرستي است ـ بيان مي كند.

اعتكاف، از نظر معناي لغوي، به معناي "محبوس ماندن" و "مدت طولاني در كنار چيزي بودن" است، ولي وقتي به عنوان يك عبادت از آن ياد مي شود، مقصود، "ماندن در مسجد براي عبادت" مي باشد كه داراي احكام و آداب مخصوصي است، از جمله آن كه اين مدت دست كم بايد سه روز باشد و در آن سه روز، روزه گرفته شود و يك سري رفتارها و عادات نيز بايد ترك گردد.(3)

اسلام با رهبانيت و كناره گيري از اجتماع، سخت مخالف است و حديث مشهور: "لا رهبانية في الاسلام؛ در اسلام رهبانيت نداريم." (4)

شاهد اين مطلب است، ولي با توجه به نياز انسان، به خلوت كردن با خداي خود، آن را به گونه اي صحيح و پسنديده، مورد توجه قرار داده است و برنامه هايي براي او در اين زمينه ترتيب داده است كه از خلوت بسيار ساده و مختصر نماز، شروع مي شود و با خلوت شبانه ـ كه براي نماز شب و مناجات شبانه پيشنهاد شده و كمي از خلوت هاي اوقات نماز، طولاني تر و داراي آداب بيش تري است ـ ادامه مي يابد: "وَ مِنَ الَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِي نَافِلَةً لَّكَ عَسَي أَن يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَّحْمُودًا؛ (5) و پاسي از شب را ]از خواب برخيز و[ قرآن ]و نماز[ بخوان. اين يك وظيفه اضافي براي توست؛ اميد است كه پروردگارت تو را به مقامي در خور ستايش برانگيزد."

اين سير تكاملي در برنامه خلوت، پس از تهجد شبانه، با خلوت اعتكاف كه دست كم سه روز ادامه مي يابد، كامل مي شود كه پيامبر(صلي الله عليه وآله وسلم) نيز بر همين اساس، دهه هايي را از برخي ماه ها، مانند ماه رمضان در مسجد اعتكاف مي كردند. (6) با بيان اين مطالب، فلسفه برنامه اعتكاف روشن مي شود و با توجه به اين مطلب است كه انسان مي تواند برنامه اعتكاف را هر چه پربارتر نمايد، زيرا مي فهمد غرض از اين گونه خلوت گزيني ها، توسعه و تعميق توجهات خود به خداوند متعال است؛ به همين جهت است كه اگر هر چه از چيزهايي كه بين او و توجه به خدا فاصله مي اندازد، بكاهد، از اعتكاف، بهره بيش تري مي برد؛ مانند: كم خوردن و آشاميدن، توجه بيش تر به عبادات درحال اعتكاف.

در عين حال چون خداوند متعال نخواسته است، شخص مسلمان، ارتباطش از جامعه قطع شود؛ به همين منظور، به او اجازه داده است در ايام اعتكاف، براي انجام وظايف ضروري و عاطفي از مسجد خارج شود؛ اموري مانند: عيادت مريض، تشييع جنازه، تهيّه غذا و لباس مورد نياز و.... (7) خلاصه آن كه انسان بايد به گونه اي اعتكاف كند كه خدا از او مي خواهد و احكامش در رساله ها و كتاب ها موجود است، نه آن گونه اي كه سليقه و يا احساسات او ايجاب مي كند.

پي نوشت ها:1. سوره بقره،آیه 125 .2. سوره بقره، آیه 187.3. تفسير نمونه، آيت اللّه مكارم شيرازي و ديگران، ج 1، ص 649، نشر دارالكتب السلامية.4. بحارالانوار، علامه مجلسي، ج 65، ص 319، نشر وفاء بيروت.5. سوره اسراء، آیه  79.6. مفاتيح الجنان، شيخ عباس قمي، ص 408، نشر مؤسسه انتشارات عصر ظهور.7. عروة الوثقي، سيد يزدي، ج 2، ص 255، نشر مؤسسه علمي.

منبع:پاسخگو