منظور از ذبح عظيم کيست؟

ذبح عظيم، لغتاً يعنی ذبيح يا مذبوح بزرگ و بزرگوار. اين ترکيب وصفی يک بار در قرآن مجيد به کار رفته است:« وفديناه بذبح عظيم؛ «به عوض او، ذبح عظيمی را پذيرفتيم.»(1)

در داستان حضرت ابراهيم‌ که در خواب ديد بايد فرزندش اسماعيل را قربانی کند، در قرآن مجيد در سوره صافّات گفته شده است: هنگامی که با او به مقام سعی و کوشش رسيد، گفت: «پسرم! من در خواب ديدم که تو را ذبح مي‌کنم، نظر تو چيست؟» گفت «پدرم! هر چه دستور داري اجرا کن، به خواست خدا مرا از صابران خواهي يافت،هنگامي که هر دو تسليم شدند و ابراهيم جبين او را بر خاک نهاد،او را ندا داديم که: اي ابراهيم!آن رؤيا را تحقق بخشيدی (و به مأموريت خود عمل کردي)!» ما اين گونه، نيکوکاران را جزا مي‌دهيم!اين مسلما همان امتحان آشکار است!ما ذبح عظيمي را فداي او کرديم،و نام نيک او را در امتهاي بعد باقي نهاديم»! (2)

غالب مفسّران شيعه و اهل‌سنّت در اين جا گفته‌اند که مراد از «ذبح عظيم»، «کبش» (قوچ) است و به گفته علاّمه طباطبايي چون اين ذبح به امر الهي است «عظيم» ناميده شده است؛ وگرنه خود ذبح، في نفسه عظيم نبوده است.بعضي از مفسران شيعه از جمله ملا محسن فيض کاشاني در تفسير صافي، سيد هاشم بحراني در تفسير برهان، حويزي در تفسير نور الثقلين، و مرحوم مجلسي در بحار الانوار، طبق حديثي که در عيون اخبار الرّضا روايت شده است، نقل کرده‌اند که در اين جا مراد از «ذبح عظيم» حضرت امام حسين( عليه السلام) است که از ذريه ابراهيم‌( عليه السلام) است و او قرباني عظيمي بود که جانشين ذبح اسماعيل قرار گرفت.ترجمه حديث از اين قرار است: «عبد‌الواحد بن محمد بن عبدوس نيشابوري که در نيشابور عطار بود، در سال 352 نقل کرد که گفت اين حديث را از محمد بن علي بن قتيبه نيشابوري شنيدم که او نيز از فضل بن شاذان شنيده بود که گفت شنيدم از حضرت رضا( عليه السلام) که مي‌فرمود: چون خداوند به حضرت ابراهيم‌ دستور داد که به جاي ذبح اسماعيل، قوچی که فرستاده بود، ذبح کند، ابراهيم‌ در دل آرزو کرد که کاش فرزندش اسماعيل را به دست خود قربان کرده بود و امر به ذبح قوچ به او نشده بود، تا دلش همچون دل پدري که فرزندش را ذبح کرده به درد آيد و سزاوار والاترين درجات اهل ثواب که در مصائب صبر می‌کنند، بگردد. خداوند ـ عزّوجلّ ـ به او وحي کرد که اي ابراهيم محبوب‌ترين خلق من نزد تو کيست؟ گفت: يا رب هيچ آفريده‌اي از آفريدگانت براي من محبوب‌تر از حبيبت محمّد( صلي الله عليه و آله و سلم)‌ نيست.خداوند وحي کرد که يا ابراهيم آيا او عزيزتر است يا خودت؟ پاسخ داد:او عزيزتر است.خداوند پرسيد: فرزند او براي تو عزيزتر است يا فرزند خودت؟ پاسخ داد: فرزند او. فرمود: قرباني شدن فرزند او به‌ظلم و ناحق به دست دشمنانش بيش تر دل تو را به درد مي‌آورد يا کشته شدن فرزندت به دست خودت در راه طاعت من؟ پاسخ داد: قرباني شدن او به دست دشمنانش برايم دل آزارتر است. خداوند فرمود: اي ابراهيم گروهي که گمان مي‌کنند که از امّت محمّد(صلي الله عليه و آله و سلم) هستند، فرزندش حسين( عليه السلام) را بعد از او از سر ظلم و عدوات مي‌کشند؛ همچنان که گوسفندي را بکشند و با اين کار، مستوجب غضب من می‌شوند.ابراهيم از اين سخن بي‌تاب شد و دلش به درد آمد و اشک به ديدگان آورد. خداوند بار ديگر به او وحي کرد که اي ابراهيم، جزعِ تو را بر فرزندت ـ اگر او را کشته بودي ـ با جزعت برحسين( عليه السلام) و قتل او، فديه و معاوضه مي‌کنم، و براي تو رفيع‌ترين درجاتي که ثواب صبر بر مصائب است، قرار مي‌دهم، و اين همان است که فرمود: وفديناه بذبح عظيم(3)بنابراين طبق نقل برخي از روايات و مفسرين مراد از ذبح عظيم در آيه107سوره صافات امام حسين ( عليه السلام) است که در صحراي کربلا در روز عاشورا به شهادت رسيد.-----------------پی نوشتها:

1. صافات/107.2. صافات/ 107 ـ 1023. برگرفته از منابع زير: ملامحسن فيض کاشاني، تفسير صافي. حويزي، نور الثقلين. بحراني،البرهان في علوم القرآن. علامه مجلسي، بحارالانوار، ج 12، ص 5ـ 124. عيون أخبار الرضا عليه السلام، ج‏1، ص209.

منبع : انجمن گفتگوی دینی