مصادیق عدالت اجتماعی

یک نت ـ حیطه زندگی خصوصی مثل ازدواج که می فرماید: «فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تَعْدِلُواْ فَوَاحِدَةً»؛[1]اگر می ترسید که به عدالت بین همسران رفتار نکنید پس به یکی بسنده کنید و اساساً به آن اقدام نکنید تا مرتکب بی عدالتی نشوید.
مصادیق عدالت اجتماعی

یک نت ـ تأکید قرآن کریم، بر رعایت قسط و عدل در تمام امور بشر است، ولی به مصادیقی هم اشاره شده که می توان مصادیق را از حیطه جزئی به کلی ترسیم نمود:

الف) حیطه زندگی خصوصی مثل ازدواج که می فرماید: «فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تَعْدِلُواْ فَوَاحِدَةً»؛[1]اگر می ترسید که به عدالت بین همسران رفتار نکنید پس به یکی بسنده کنید و اساساً به آن اقدام نکنید تا مرتکب بی عدالتی نشوید.

اصل معنای عدالت را همه می فهمند و جزئیات رفتار عادلانه دو همسر با یک دیگر را فقه مشخص می کند و این سبک قرآن است. مثل این که قرآن تأکید بر اصل نماز دارد، ولی جزئیات تشهد و سلام نماز و... در شریعت و فقه مشخص شده است.

ب) حیطه عمل به عدالت درباره اطرافیان و نزدیکان، اهمیت دارد مثل: «وَإِذَا قُلْتُمْ فَاعْدِلُواْ وَلَوْ کَانَ ذَا قُرْبَی وَبِعَهْدِ اللهِ أَوْفُواْ ذَلِکُمْ وَصَّاکُم بِهِ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ».[2]

این آیه هشداری است که منفعت طلبی و فامیل پرستی، مانع اجرای عدالت است و عمل به قسط و عدل اهمیت دارد؛ گرچه برخلافِ منافع خود، اطرافیان و نزدیکان باشد.

روشن است محبت به نزدیکان را که مانع عدالت است می توان به هم فکران، هم صنفان، هم حزبی ها، هم شهری ها و... نیز تعمیم داد.

ج) حیطۀ محاکم و دعاوی. پای بندی به عدالت در شهادت و داوری از حیطه های مهمی است که به عدالت اجتماعی کمک می کند و گاه مانع عدالت، کینه و دشمنی با گروهی یا قومی، می باشد که باید کینه ها، نادیده گرفته شود می فرماید:

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کُونُواْ قَوَّامِینَ لِلّهِ شُهَدَاء بِالْقِسْطِ وَلاَ یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَی أَلاَّ تَعْدِلُواْ اعْدِلُواْ هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَی وَاتَّقُواْ اللهَ إِنَّ اللهَ خَبِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ»؛[3]

ای کسانی که ایمان آورده اید برای خدا به داد و عدل برخیزید و به عادلانه شهادت دهید و البته نباید دشمنی گروهی شما را بر آن دارد که عدالت نکنید. عدالت کنید که آن به تقوا نزدیک تر است و از خدا پروا دارید که خدا به آنچه انجام می دهید آگاه است.

این آیه هم مانع عدالت را نشان می دهد ـ که گاهی دشمنی اسـت ـ و هم ضامن اصلی اجرای عدالت که تقوا و توجه به نظارت الهی و خبیربودن خداوند بر رفتار ماست.

د) در حیطه ساده ترین کارهای اجتماعی هم باید عدالت مد نظر باشد که امروزه قابل تعمیم است به بیش تر مأموران دولتی در بانک ها، ادارات مالیات، ثبت احوال و اسناد، شهرداری ها و... و این معنا از عدالت بر همگان معلوم است و نیاز به کتاب لغت ندارد.

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إِذَا تَدَایَنتُم بِدَیْنٍ إِلَی أَجَلٍ مُّسَمًّی فَاکْتُبُوهُ وَلْیَکْتُب بَّیْنَکُمْ کَاتِبٌ بِالْعَدْلِ... فَلْیُمْلِلْ وَلِیُّهُ بِالْعَدْلِ...».[4]

ه‍ ) در حیطه منازعات که ممکن است بین دولت ها یا احزاب رخ دهد و بالاترینش در حد جنگ و درگیری مسلحانه باشد.

در این جا دو طرف باید به برنامه های عادلانه گردن نهند و قانون پذیر باشند وگرنه با طرف باغی باید مقاتله شود. قرآن می فرماید: «وَإِن طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُمَا فَإِن بَغَتْ إِحْدَاهُمَا عَلَی الْأُخْرَی فَقَاتِلُوا الَّتِی تَبْغِی حَتَّی تَفِیءَ إِلَی أَمْرِ اللهِ فَإِن فَاءتْ فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُمَا بِالْعَدْلِ وَأَقْسِطُوا إِنَّ اللهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ».[5]

در این آیه نیز معنای عدل روشن است، زیرا گروه میانجی و مصلح، باید با بی طرفی وارد صحنه شود وگرنه پذیرفته نخواهد شد. هم چنین از آیه فهمیده می شود که اجرای عدالت در مواردی نیاز به قتال دارد و بی جهت نیست که در سوره حدید وقتی سخن از اقامه قسط در میان است می فرماید: «وَأَنزَلْنَا الْحَدِیدَ فِیهِ بَأْسٌ شَدِیدٌ».[6]

و مشخص می شود که در داوری و یا حکومت، عدل لازم است مثل آیه «وَإِذَا حَکَمْتُم بَیْنَ النَّاسِ أَن تَحْکُمُواْ بِالْعَدْلِ».[7]

آیه شریفه سوره مبارکه نساء خیلی واضح نشان می دهد که عدالت و اجرای آن چیزی است که اخلاص و الهی شدن و یاد خدا می طلبد.

و از طرفی، هوای نفس، انانیت، لحاظ منافع اقربین و ملاحظه فقر و غنای کسانی که یک طرف داوری هستند، مانع عدالت است. توجه به این نکات به خوبی معنای عدالت را روشن می نماید.

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کُونُواْ قَوَّامِینَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاء لِلّهِ وَلَوْ عَلَی أَنفُسِکُمْ أَوِ الْوَالِدَیْنِ وَالأَقْرَبِینَ إِن یَکُنْ غَنِیًّا أَوْ فَقَیرًا فَاللهُ أَوْلَی بِهِمَا فَلاَ تَتَّبِعُواْ الْهَوَی أَن تَعْدِلُواْ وَإِن تَلْوُواْ أَوْ تُعْرِضُواْ فَإِنَّ اللهَ کَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرًا».[8]

امتیاز: 
هنوز رایی ثبت نشده