چه عواملی موجب عذاب یا نعمت در عالم برزخ می‌شوند؟

یک نت ـ  من از عذاب قبر و قبر خیلی می ترسم و هر زمانی که به قبرستان می روم ترس همه وجودم را در بر می گیرد.
ازشما کارشناس محترم می خواهم عواملی که موجب عذاب قبر می شود را برای من شرح دهید و با دانستن عوامل عذاب قبر ، خودم را از این عذاب نجات دهم .

 انسان‌ها در عالم برزخ زندگی‌هاى متفاوتى دارند؛ بعضى از بهترین نعمت‌ها بهره می‌گیرند و در کمال خوشى و آرامش زندگى می‌کنند، ولى برخى دیگر کمتر. در عذاب‌هاى برزخى نیز همه یکسان نیستند؛ بعضى در سخت‌ترین عذاب‌ها معذّب هستند و برخى کمتر و خفیف‌تر؛ لذا به‌طور کلی باید گفت؛ هر کار نیک یا شرّ همچنان که می‌تواند در بهشت و دوزخ انسان تأثیر بگذارد، در زندگی برزخی او نیز تأثیرگذار خواهد بود. انواع نعمت‌ها و عذاب‌هاى برزخى از عقاید، اخلاق و اعمال انسان‌ها در دنیا سرچشمه می‌گیرد، بلکه خود اخلاق و اعمال خوب یا بد انسان هستند که در باطن ذات او وجود دارند و در عالم برزخ به صورت انواع نعمت‌ها یا عذاب‌ها آشکار می‌گردند. چنان‌که امام صادق(ع) فرمود: «هنگامى که مرده را در قبر می‌گذارند شخصى بر او ظاهر می‌شود و می‌گوید: ما سه نفر بودیم، رزق تو با فرا رسیدن اجلت تمام شد. خویشانت نیز تو را ترک کردند و رفتند. من عمل تو هستم و همیشه با تو خواهم بود، اما در دنیا مرا از همه ناچیزتر می‌شمردى».[1]
بنابراین، انسان تا زمانى که زنده است می‌تواند با عمل صالح و اخلاق نیک براى پس از مرگ و جهان آخرت خود توشه‌اى تهیه کند و در آن‌جا از آنها بهره بگیرد، ولى با فرا رسیدن مرگ پرونده عملش بسته می‌شود و دستش از دنیا کوتاه می‌گردد. اما از احادیث استفاده می‌شود که اگر انسان در دنیا کارهاى نیک و با دوامى را به قصد قربت انجام داده پس از مرگ و در جهان برزخ نیز از ثواب آنها بهره می‌گیرد. در روایات؛ به طور جزئی و مشخص از کارهای نیک و گناهانی که موجب نعمت و عذاب برزخی(عالم قبر) می‌شوند، نام برده شده است که در این‌جا در دو بخش به نمونه‌هایی اشاره می‌شود:
الف. عوامل نعمت برزخی
برخی از اعمالی که موجب نعمت برزخی می‌شود و در روایات بیان شده‌اند، عبارت‌اند از: صدقه، دانش سودمند، فرزند صالح، محبت اهل بیت(ع)، گفتن اذان، و آموزش کار خیر.
پیامبر خدا(ص) در سخنانی فرمود: «وقتى مؤمن بمیرد عملش قطع می‌شود، جز از سه چیز: صدقه‌اى که از او مانده و جریان دارد، علمى که مردم از آن نفع می‌برند و فرزند صالحى که برایش دعا کند».[2]
«دوست داشتن من و دوست داشتن اهل بیت من، در هفت جاى بسیار وحشتناک، سود می‌بخشد: هنگام مردن، در قبر، روز محشر، هنگام دادن نامه اعمال، هنگام حساب، نزد میزان و در عبور از [پل] صراط».[3]
«بدانید که هر کس با دوستى خاندان محمّد(ص) بمیرد، در قبر، دو در به سوى بهشت برایش باز می‌شود».[4]
«کسى که براى خدا اذان می‌گوید، تا زمانى که اذانش را به پایان ببرد، مانند شهیدى است که در خونش می‌غلتد، و هر تَر و خشکى براى او گواهى می‌دهد، و هر گاه بمیرد، در گور [بر بدن‏] او کِرم نمی‌افتد».[5]
امام صادق(ع) فرمود: «شش چیز است که مؤمن بعد از مرگ نیز از ثواب آنها بهره می‌گیرد: 1. فرزند صالحى که برایش طلب مغفرت کند. 2. نوشته‌ای که خوانده شود. 3. چاه آبى که بکند و در اختیار مردم قرار دهد. 4. درختى که در زمین بنشاند. 5. آبى که به عنوان صدقه جارى سازد. 6. عمل خوبى که پایه‌گذارى کند و مردم از آن پیروى کنند».[6]
ابوبصیر می‌گوید: از امام صادق(ع) شنیدم که فرمود: «هرکس کار خیرى را به دیگرى بیاموزد به مقدارى که به عمل کننده پاداش داده می‌شود به تعلیم دهنده نیز پاداش داده می‌شود». ابو بصیر می‌گوید: به آن‌حضرت عرض کردم اگر شخص آموزش دیده همان را به دیگرى بیاموزد چه؟ فرمود: «چنانچه آموزش دیده به همه مردم تعلیم کند به مقدار ثواب همه آنها به تعلیم دهنده (اول) نیز پاداش داده خواهد شد». ابوبصیر عرض کرد: اگرچه شخص نخست مرده باشد؟ فرمود: «آرى اگرچه مرده باشد».[7]
ب. عوامل عذاب برزخی
برخی از اعمالی که موجب عذاب برزخی می‌شوند و در روایات بیان شده‌اند، عبارت‌اند از: زنا، شراب‌خواری و سخن‌چینی.
پیامبر خدا(ص) در سخنانی فرمود: «زن شوهردارى که مرد بی‌گانه‌اى یا نامحرمى چشمش را پر کرده باشد، مورد خشم شدید خداوند عزّ و جلّ است. اگر چنین باشد، خداوند همه اعمال او را باطل می‌گردانَد، و اگر به شوهر خود خیانت ورزد، بر خدا است که او را پس از عذاب دادن در قبر، به آتش دوزخ بسوزانَد».[8]
«سوگند به آن که مرا به حق بر انگیخت، شراب‌خوار، تشنه می‌میرد و در قبر، تشنه است. روز قیامت نیز تشنه بر انگیخته می‌شود...».[9]
«هر کس نَمّامی و سخن چینی بین دو نفر کند، حق تعالی مسلط کند در قبر بر او آتشی را که او را تا روز قیامت بسوزاند...».[10]
آنچه بیان شد تعدادی از کارهای نیک و گناهانی بود که موجب نعمت و عذاب برزخی می‌شوند و برای آگاهی از برخی اعمال دیگر؛ مانند ذکر و دعاهایی که در نعمت برزخی اثر دارند؛[11] نمایه‌های زیر را مطالعه کنید:
«عوامل از بین برنده فشار قبر»، سؤال 13032
«فضیلت شب و روز جمعه»، سؤال 5942
 
[1]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج ‏3، ص 240، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[2]. ابن أبی جمهور، محمد بن زین الدین، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، محقق، عراقی، مجتبی، ج ‏2، ص 53، قم، دار سید الشهداء للنشر، چاپ اول، 1405ق.
[3]. خزاز رازی، علی بن محمد، کفایة الاثر فی النصّ علی الأئمة الإثنی عشر، محقق، مصحح، حسینی کوهکمری، عبد اللطیف،‏ ص 108 – 109، قم، بیدار، 1401ق.
[4]. شعیری، محمد بن محمد، جامع الاخبار، ص 166، نجف، مطبعة حیدریة، چاپ اول، بی‌تا.
[5]. طبرانی، سلیمان بن أحمد، المعجم الکبیر، محقق، سلفی، حمدی بن عبد المجید، ج 12، ص 422، قاهره، مکتبة ابن تیمیة، چاپ دوم، 1415ق.
[6]. صدوق، محمد بن على،‏ الخصال، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج ‏1، ص 323، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1362ش.
[7]. صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّی الله علیهم، محقق، مصحح، کوچه باغی، محسن بن عباسعلی،‏ ج ‏1، ص 5، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ دوم، 1404ق.
[8]. دیلمی، حسن بن محمد، اعلام الدین فی صفات المؤمنین،ص 418، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، 1408ق.
[9]. جامع الأخبار، ص 149.
[10]. صدوق، محمد بن على،‏ ثواب الاعمال و عقاب الأعمال، ص 284، قم، دار الشریف الرضی للنشر، چاپ دوم، 1406ق.
[11]. همچنین در این‌باره به کتاب‌هایی مانند: «منازل الآخرة» شیخ عباس قمی مراجعه شود.