آنچه دیگران می خوانند:
یک نت ـ شب قدر کدامیک از شب های ماه رمضان است؟ طبق آیات و روایات قرآن شب قدر در کدامیک از شب های ماه رمضان قرار دارد؟
با کنار هم قرار دادن برخی از آیات قرآن می توان کشف کرد که شب قدر در ماه رمضان قرار دارد. اما اینکه شب قدر در کدامیک از شبهای ماه رمضان قرار دارد در قرآن کریم بیان نشده است.
در آيه 185 سوره بقره مي خوانيم:
« شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدىً لِلنَّاسِ وَ بَيِّناتٍ مِنَ الْهُدى وَ الْفُرْقانِ» « ماه رمضان كه در آن قرآن فرود آمد تا رهنمودى براى مردم و نشانههاى روشنى از هدايت [به سوى حق] و [مايه] جدايى [و تشخيص] حق از باطل شود.»
از اين آيه مىتوان دريافت كه قرآن كريم در ماه مبارك رمضان نازل شده است.
از سوی دیگر در آیه اوّل سوره قدر می خوانیم: «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ»«ما آن [قرآن] را در شب قدر نازل كرديم.»
از این آیه روشن مىشود كه زمان نزول قرآن، شب قدر است؛ بنابراين، از کنار هم قرار دادن اين دو آيه، به دست مىآيد كه شب قدری که قرآن نیز در آن نازل شده در ماه مبارك رمضان قرار دارد.(1)
اما در خصوص اینکه شب قدر در کدامیک از شب های ماه رمضان قرار دارد قرآن کریم سخنی نگفته است و رواياتي كه از اهل بيت(علیهم السلام) در خصوص تعيين شب قدر نقل شده، به پنج دسته قابل تقسيم اند:
دسته اول: رواياتي كه شب قدر را در یکی از شبهای دهه آخر ماه رمضان می دانند:
در روایتی می خوانیم که از امام باقر(ع) در خصوص تفسیر آیه:« إِنَّا أَنْزَلْناهُ في لَيْلَةٍ مُبارَكَة» (2) سؤال شد. حضرت فرمود: «نَعَم، هِيَ لَيلَةُ القَدر، وهِيَ مِن كُلِّ سَنَةٍ في شَهرِ رَمَضانَ فِي العَشرِ الأَواخِرِ»(3) «آرى. آن، شب قدر است. آن شب، در هر سال، در ماه رمضان و در دهه آخر آن است.»
دسته دوم. رواياتي كه مي گويند: شب قدر را در يكي از سه شب: نوزدهم، بيست ويكم و بيست و سوم بجوييد.
در روایتی از امام صادق(ع) در خصوص شب قدر سؤال شد حضرت فرمود:« اطْلُبْهَا فِي تِسْعَ عَشْرَةَ وَ إِحْدَى وَ عِشْرِينَ وَ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِينَ.» (4) « آن را در [شب] نوزدهم و بيست و يكم و بيست و سوم بجوى».
دسته سوم. رواياتي كه مي گويند: شب قدر، در يكي از دو شب بيست و يكم و بيست و سوم است.
در روایتی از امام باقر(ع) درباره شب قدر سؤال شد حضرت فرمود:« في لَيلَتَينِ : لَيلَةِ ثَلاثٍ وعِشرينَ ، وإحدى وعِشرينَ» «در دو شب است: شب بيست و سوم و بيست و يكم» روای می گوید از حضرت پرسیدم که یکی از این دو شب را برایم تعیین کن. حضرت فرمود:« وما عَلَيكَ أن تَعمَلَ في لَيلَتَينِ هِيَ إحداهُما؟!» (5) « «چه عيبى دارد كه در دو شبى كه شب قدر يكى از آن دوست، اعمال را بجا آوری؟!»
دسته چهارم. رواياتي كه شب بيست و سوم را، شب قدر مي دانند.
در روایتی از رسول خدا (ص) می خوانیم:« لَيلَةُ القَدرِ لَيلَةُ ثَلاثٍ وعِشرينَ»(6)« شب قدر، شب بيست و سوم است.»
در روایت دیگری می خوانیم که شخصی به نام عبد اللّه بن اُنَيس جُهَنى نزد پيامبر (ص) آمد و گفت: « يا رَسولَ اللّه، إنّي رَجُلٌ شاسِعُ الدَّارِ فَأمُرني بِلَيلَةٍ أنزِلُ فيها» « اى پيامبر خدا! من مردى هستم كه خانه ام دور است. يك شب را دستور بده كه بيايم و در مدينه بمانم.» حضرت فرمود:« اِنزِل لَيلَةَ ثَلاثٍ وعِشرينَ» (7) « «شب بيست و سوم بيا».
دسته پنجم. رواياتي كه دلالت مي كنند بر اين كه شب هاي نوزدهم، بيست و يكم و بيست و سوم، هر كدام به گونه اي در تعيين سرنوشت انسان ها و امور آنان نقش دارد؛ ولي نقش اساسي و نهايي، مربوط به شب بيست و سوم است.
در روایتی از امام صادق(ع) می خوانیم:« التَّقديرُ في لَيلَةِ تِسعَ عَشرَةَ، والإبرامُ في لَيلَةِ إحدى و عِشرينَ، وَالإِمضاءُ في لَيلَةِ ثَلاثٍ وعِشرينَ »(8) « مُقَدَّر شدن (سرنوشت)، در شب نوزدهم است و محكم ساختن، در شب بيست و يكم و امضا (حتمى سازى)، در شب بيست و سوم.»
نکته ای که در پایان لازم به ذکر است این است که گرچه در روایات برخی شب های ماه رمضان به صورت احتمالی به عنوان شب قدر معرفی شده اند و احتمال شب قدر بودن شب بیست و سوم از همه بیشتر دانسته شده، اما به جهت مصالحی شب قدر به صورت قطعی معین نشده است.
یکی از مصلحت هایی که برای عدم تعیین دقیق شب قدر در روایات آمده، این است که اگر یک شب به صورت قطعی تعیین می شد، مردم به همان یک شب اکتفاء می کردند و خود را از فیض عبادت در شبهای دیگر محروم می کردند و لذا برای اینکه مردم فرصت و مهلت بیشتری برای عبادت داشته باشند این شب به صورت قطعی مشخص نشده است.
در روایتی می خوانیم که از حضرت علی(ع) در خصوص شب قدر سؤال شد حضرت فرمود:« مَا أَخْلُو مِنْ أَنْ أَكُونَ أَعْلَمُهَا فَأَسْتُرَ عِلْمَهَا وَ لَسْتُ أَشُكُّ أَنَّ اللَّهَ إِنَّمَا يَسْتُرُهَا عَنْكُمْ نَظَراً لَكُمْ لِأَنَّكُمْ لَوْ أَعْلَمَكُمُوهَا عَمِلْتُمْ فِيهَا وَ تَرَكْتُمْ غَيْرَهَا وَ أَرْجُو أَنْ لَا تُخْطِئَكُمْ إِنْ شَاءَ اللَّهُ.» (9) « خالى از اين نيستم كه آن را بدانم و از شما پنهان كنم. شك ندارم كه خداوند به خاطر كمك كردن و مهلت دادن به شما آن را از شما مى پوشاند، چون اگر آن را به شما اعلام مى كرد، در همان شب عمل مى كرديد و در غير آن شب ، عبادت را ترك مى كرديد. و اميد آن دارم كه اگر خدا بخواهد ، شب قدر را به خطا نگيريد.»(10)
پی نوشت ها:
1. آيت الله مصباح يزدي، قرآنشناسى، قم، موسسه آموزشى و پژوهشى امام خميني(ره)، 1380 ش، ج1، ص 90.
2. دخان(44) آیه 3 « ما آن را در شبى پر بركت نازل كرديم.»
3. كليني، محمد بن يعقوب، كافي، تهران، دار الكتب الإسلامية، 1407 ه ق، ج4، ص 157.
4. طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البيان فى تفسير القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو، 1372 ش، ج10، ص787.
5. همان.
6. سید بن طاووس، الإقبال بالأعمال الحسنة، قم، انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم، 1415ق، ج1، ص 375.
7. عبدالرزاق صنعانی، المصنف، بیروت، المکتب الاسلامی، 1403ق، ج4، ص 250.
8. كليني، محمد بن يعقوب، كافي، تهران، دار الكتب الإسلامية، 1407 ه ق، ج4، ص 159.
9. علامه مجلسي، بحارالانوار، بيروت، مؤسسه الوفاء، سال 1404 هـ ق، ج94، ص 5.
10. برای مطالعه بیشتر روایات مربوط به شب قدر :ر.ک محمدی ری شهری، ماه خدا (ترجمه جواد محدثی)، قم، دارالحدیث، 1383ش، ج2، از ص 774 تا ص 794.